बल व दाब
लहान प्रश्न
1. बल म्हणजे काय?
उत्तर – वस्तूच्या स्थिती, वेग किंवा दिशेमध्ये बदल करणाऱ्या कारणाला बल म्हणतात.
2. SI पद्धतीत बलाचे एकक काय आहे?
उत्तर – बलाचे SI एकक न्यूटन (N) आहे.
3. घर्षण बल म्हणजे काय?
उत्तर – दोन वस्तूंमध्ये प्रतिकार निर्माण करणाऱ्या बलाला घर्षण बल म्हणतात.
4. गुरुत्वाकर्षण बल कोणता आहे?
उत्तर – पृथ्वी प्रत्येक वस्तूला स्वतःकडे ओढते, त्याला गुरुत्वाकर्षण बल म्हणतात.
5. प्लावक बल म्हणजे काय?
उत्तर – द्रव किंवा वायूमध्ये बुडालेल्या वस्तूवर उर्ध्व दिशेने कार्य करणाऱ्या बलाला प्लावक बल म्हणतात.
6. दाबाचा सूत्र काय आहे?
उत्तर – दाब = बल ÷ क्षेत्रफळ (P = F/A).
7. वायू सर्व दिशांना सारखा दाब का देतो?
उत्तर – कारण वायूचे रेणू सतत यादृच्छिक हालचाल करतात आणि सर्व दिशांना समान बल टाकतात.
8. सापेक्ष घनता 1 पेक्षा कमी असल्यास काय होते?
उत्तर – जर सापेक्ष घनता 1 पेक्षा कमी असेल तर वस्तू पाण्यावर तरंगते.
9. आर्किमिडीजचा सिद्धांत कोणता आहे?
उत्तर – विस्थापित द्रवाच्या वजनाइतक्या बलाने कोणतीही बुडालेली वस्तू उर्ध्व दिशेने फेकली जाते.
10. हवेचा दाब सर्व दिशांनी सारखा का असतो?
उत्तर – कारण हवेचे रेणू प्रत्येक दिशेने एकसारखा दाब टाकतात.
दीर्घ प्रश्न
1. बलाचे किती प्रकार असतात? त्यांची उदाहरणे द्या.
उत्तर – बल दोन प्रकारचे असतात – संपर्क बल (घर्षण बल, सामान्य बल) आणि असंपर्क बल (गुरुत्वाकर्षण बल, चुंबकीय बल). संपर्क बलासाठी वस्तूंमध्ये थेट संपर्क असावा लागतो, तर असंपर्क बल वस्तूंमध्ये अंतर असूनही कार्य करते.
2. दाब म्हणजे काय? त्याचा वस्तूंवर कसा परिणाम होतो?
उत्तर – ठराविक क्षेत्रफळावर कार्य करणाऱ्या बलाच्या प्रमाणाला दाब म्हणतात. क्षेत्रफळ कमी असेल तर दाब अधिक होतो, जसे की धारदार सुरीने फळ कापणे सोपे जाते कारण त्याचे टोक लहान असते आणि दाब जास्त तयार होतो.
3. आर्किमिडीजचा सिद्धांत समजावून सांगा.
उत्तर – “जेव्हा कोणतीही वस्तू द्रवात बुडते, तेव्हा विस्थापित केलेल्या द्रवाच्या वजनाइतका एक उर्ध्व दिशेने प्लावक बल त्या वस्तूवर कार्य करतो.” त्यामुळेच जहाजे पाण्यावर तरंगतात आणि लोखंडी गोळा पाण्यात बुडतो.
4. गोड्या पाण्यापेक्षा समुद्राच्या पाण्यात वस्तू अधिक तरंगतात. का?
उत्तर – समुद्राच्या पाण्यात क्षार अधिक असल्याने त्याची घनता जास्त असते. त्यामुळे समुद्राच्या पाण्यात अधिक प्लावक बल मिळते, ज्यामुळे जहाजे अधिक तरंगतात आणि समुद्रात पोहणे सोपे जाते.
5. मालवाहतूक करणाऱ्या ट्रकच्या चाकांची संख्या जास्त का असते?
उत्तर – ट्रक जड असल्यामुळे त्याच्या वजनामुळे रस्त्यावर जास्त दाब पडतो. अधिक चाके असल्याने वजन मोठ्या क्षेत्रफळावर विभागले जाते आणि दाब कमी होतो, त्यामुळे रस्ता सुरक्षित राहतो आणि चाक लवकर खराब होत नाहीत.
6. हवेचा दाब वातावरणात कसा कार्य करतो?
उत्तर – हवेचा दाब पृथ्वीभोवती असलेल्या हवेमुळे तयार होतो आणि तो सर्व दिशांना समान असतो. जर हवेमध्ये दाबाची तफावत असेल, तर वारे निर्माण होतात आणि हवामान बदलते.
7. धरणाची भिंत तळाशी जाडसर का असते?
उत्तर – पाण्याचा दाब खोली वाढल्यास वाढतो. धरणाच्या तळाशी पाण्याचा दाब सर्वात जास्त असतो, त्यामुळे भिंत मजबूत ठेवण्यासाठी तिचा पाया रुंद आणि जाडसर बांधला जातो.
8. थांबलेल्या बसने अचानक वेग घेतल्यास प्रवासी मागे का फेकले जातात?
उत्तर – हे न्यूटनच्या गतीच्या पहिल्या नियमामुळे घडते. प्रवासी आधी स्थिर असतात, परंतु बस वेगाने हलल्यामुळे त्यांची हालचाल लगेच होत नाही आणि ते मागे झुकतात.
9. वायू आणि द्रव दाब कसा टाकतात? त्यातील फरक सांगा.
उत्तर – द्रव दाब केवळ खालच्या दिशेने वाढतो, परंतु वायू सर्व दिशांना सारखा दाब देतो. वायूतील रेणू सतत हालचाल करत असल्याने, तो एका भांड्यात सर्व दिशांना समान दाब निर्माण करतो.
10. गुरुत्वाकर्षण बलामुळे कोणते प्रभाव दिसतात?
उत्तर – गुरुत्वाकर्षण बलामुळे पृथ्वीवरील वस्तू खाली पडतात, चंद्र पृथ्वीभोवती फिरतो आणि आपण पृथ्वीवर स्थिर राहतो. तसेच, उंची वाढल्यास गुरुत्वाकर्षण बल कमी होते, म्हणून अंतराळात वस्तू भारहीन होतात.
Leave a Reply