सामान्य विज्ञान Important Questions Class 8 Chapter 17 Samanya Vigyan Maharashtra Board Marathi Medium

मानवनिर्मित पदार्थ

लहान प्रश्न

1. काच कोणत्या घटकांपासून तयार केली जाते?

उत्तर – काच मुख्यतः सिलिका (SiO₂), सोडा (Na₂CO₃), आणि चुनखडी (CaCO₃) यांच्यापासून तयार केली जाते.

2. प्लॅस्टिक म्हणजे काय?

उत्तर – प्लॅस्टिक हा कृत्रिमरित्या तयार केलेला पॉलिमर पदार्थ आहे, जो विविध आकारात आणि गुणधर्मांसह उपलब्ध असतो.

3. थर्मोकोलचा उपयोग कोणत्या ठिकाणी केला जातो?

उत्तर – थर्मोकोलचा उपयोग पॅकिंग साहित्य, सजावट आणि उष्णता प्रतिबंधक म्हणून केला जातो.

4. PVC चे पूर्ण रूप काय आहे?

उत्तर – PVC म्हणजे पॉलीविनाइल क्लोराईड, जो पाईप्स, वायरिंग आणि पॅकेजिंगसाठी वापरला जातो.

5. बॅकेलाईटचा उपयोग कुठे होतो?

उत्तर – बॅकेलाईटचा उपयोग इलेक्ट्रिक स्विचेस, हँडल आणि इन्सुलेशन सामग्रीमध्ये केला जातो.

6. प्रकाशीय काचचा उपयोग कशासाठी होतो?

उत्तर – प्रकाशीय काच दुर्बीण, भिंग आणि ऑप्टिकल उपकरणांमध्ये वापरली जाते.

7. प्लॅस्टिकचे किती प्रकार असतात?

उत्तर – प्लॅस्टिकचे दोन प्रकार असतात: उष्मा-मृदू प्लॅस्टिक आणि उष्मादृढ प्लॅस्टिक.

8. काच का पारदर्शक असते?

उत्तर – काचमधील रेणूंची रचना अशी असते की ती प्रकाशाला अडवत नाही, त्यामुळे ती पारदर्शक दिसते.

9. उष्मादृढ प्लॅस्टिकचे वैशिष्ट्य काय आहे?

उत्तर – उष्मादृढ प्लॅस्टिक गरम केल्यावर पुन्हा वितळत नाही आणि त्याचा आकार कायम राहतो.

10. प्लॅस्टिकचा पर्यावरणावर होणारा परिणाम काय आहे?

उत्तर – प्लॅस्टिक अविघटनशील असल्याने ते प्रदूषण वाढवते आणि जमिनीत किंवा पाण्यात अनेक वर्षे टिकून राहते.

दीर्घ प्रश्न

1. काच तयार करण्याची प्रक्रिया स्पष्ट करा.

उत्तर – काच तयार करण्यासाठी सिलिका, सोडा आणि चुनखडीचे मिश्रण 1500°C तापमानाला वितळवले जाते. त्यानंतर ते इच्छित साच्यात ओतून थंड केले जाते. शेवटी, आवश्यकतेनुसार त्यावर प्रक्रिया करून त्याचा उपयोग केला जातो.

2. प्लॅस्टिकचे विविध प्रकार कोणते आणि त्यांचे उपयोग काय?

उत्तर – प्लॅस्टिक दोन प्रकारचे असते: उष्मा-मृदू प्लॅस्टिक (PVC, पॉलीथिलीन) आणि उष्मादृढ प्लॅस्टिक (बॅकेलाईट, मेलामाईन). उष्मा-मृदू प्लॅस्टिक बाटल्या, खेळणी आणि पिशव्यांसाठी वापरले जाते, तर उष्मादृढ प्लॅस्टिक स्विचेस आणि भांडी बनवण्यासाठी वापरले जाते.

3. प्लॅस्टिकचा अधिक वापर का टाळावा?

उत्तर – प्लॅस्टिक प्रदूषण वाढवते कारण ते सहज विघटन होत नाही आणि जमिनीत अनेक वर्षे तसेच राहते. प्लॅस्टिक जाळल्यास विषारी वायू तयार होतात, जे आरोग्यासाठी आणि पर्यावरणासाठी घातक असतात.

4. काचेचे गुणधर्म कोणते आणि त्याचा उपयोग कुठे होतो?

उत्तर – काच कठीण पण ठिसूळ आहे, पारदर्शक असून उष्णता आणि विद्युत वाहत नाही. ती खिडक्या, विद्युत बल्ब, वैज्ञानिक उपकरणे आणि सजावटीच्या वस्तूंसाठी मोठ्या प्रमाणावर वापरली जाते.

5. थर्मोकोलचा उपयोग आणि त्याचे पर्यावरणीय परिणाम स्पष्ट करा.

उत्तर – थर्मोकोल हलका आणि उष्णता अरोधक असल्याने तो पॅकिंग साहित्य व सजावटीसाठी वापरला जातो. मात्र, तो पुनर्वापरयोग्य नाही आणि प्लॅस्टिकप्रमाणेच प्रदूषण वाढवतो.

6. PVC चा उपयोग कोणकोणत्या क्षेत्रात केला जातो?

उत्तर – PVC पाईप्स, वायरिंग इन्सुलेशन, पिशव्या आणि फर्निचर बनवण्यासाठी मोठ्या प्रमाणावर वापरला जातो. हा टिकाऊ आणि जलरोधक असल्यामुळे बांधकाम क्षेत्रातही उपयोगी पडतो.

7. प्लॅस्टिकच्या हानिकारक परिणामांवर उपाय सुचवा.

उत्तर – प्लॅस्टिकचा पुनर्वापर करावा, शक्य तिथे कागद, कापड किंवा लाकडाचा वापर करावा. प्लॅस्टिकच्या कचऱ्याची योग्य विल्हेवाट लावावी आणि बायोडिग्रेडेबल पर्यायांचा अवलंब करावा.

8. मानवनिर्मित पदार्थ आणि निसर्गनिर्मित पदार्थ यामधील फरक सांगा.

उत्तर – मानवनिर्मित पदार्थ प्रयोगशाळेत तयार केले जातात, जसे की प्लॅस्टिक, काच आणि थर्मोकोल. निसर्गनिर्मित पदार्थ हे नैसर्गिक स्त्रोतांपासून मिळतात, उदा. लाकूड, कापूस आणि लोखंड.

9. काच आणि प्लॅस्टिकमध्ये कोणते साम्य व फरक आहेत?

उत्तर – दोन्ही पदार्थ अविघटनशील असून टिकाऊ आणि उपयोगी आहेत. फरक असा की काच ठिसूळ असून उच्च तापमानाला सहनशील असते, तर प्लॅस्टिक हलके आणि लवचिक असते.

10. प्लॅस्टिकच्या पर्यावरणपूरक वापराबाबत उपाययोजना कोणत्या?

उत्तर – प्लॅस्टिकचा पुनर्वापर करावा, पुनर्चक्रण प्रक्रिया सुधारावी आणि प्लॅस्टिकऐवजी जैवविघटनशील पर्यायांचा अवलंब करावा. प्लॅस्टिकचा वापर कमी करून पर्यावरणाची हानी रोखता येईल.