सामान्य विज्ञान Important Questions Class 8 Chapter 16 Samanya Vigyan Maharashtra Board Marathi Medium

प्रकाशाचे परावर्तन

लहान प्रश्न

1. प्रकाशाचे परावर्तन म्हणजे काय?

उत्तर – जेव्हा प्रकाश एखाद्या पृष्ठभागावर पडतो आणि परत फिरतो, त्या प्रक्रियेस प्रकाशाचे परावर्तन म्हणतात.

2. आपती किरण म्हणजे काय?

उत्तर – जे किरण एखाद्या पृष्ठभागावर पडतात, त्यांना आपती किरण म्हणतात.

3. परावर्तित किरण म्हणजे काय?

उत्तर – जे किरण पृष्ठभागावरून परावर्तित होतात, त्यांना परावर्तित किरण म्हणतात.

4. आपतन कोन आणि परावर्तन कोन यामधील संबंध काय आहे?

उत्तर – आपतन कोन आणि परावर्तन कोन नेहमी समान असतात.

5. सपाट आरसा कोणत्या प्रकारच्या परावर्तनासाठी वापरला जातो?

उत्तर – सपाट आरसा नियमित परावर्तनासाठी वापरला जातो.

6. कॅलिडोस्कोप कशाच्या तत्त्वावर कार्य करतो?

उत्तर – कॅलिडोस्कोप परावर्तित प्रकाशाच्या परावर्तनाच्या तत्त्वावर कार्य करतो.

7. परिदर्शीचा उपयोग कुठे केला जातो?

उत्तर – परिदर्शीचा उपयोग पाणबुडी, बंकर आणि रणगाड्यात निरीक्षणासाठी केला जातो.

8. अनियमित परावर्तन म्हणजे काय?

उत्तर – जेव्हा प्रकाश खडबडीत किंवा असमान पृष्ठभागावरून परावर्तित होतो आणि सर्व दिशांना विखुरतो, तेव्हा त्याला अनियमित परावर्तन म्हणतात.

9. प्रकाश परावर्तनाचे दोन प्रकार कोणते आहेत?

उत्तर – नियमित परावर्तन आणि अनियमित परावर्तन.

10. आरशाचा कोणता गुणधर्म परावर्तनासाठी उपयुक्त असतो?

उत्तर – आरसा गुळगुळीत आणि चकचकीत असल्याने तो नियमित परावर्तन करतो.

दीर्घ प्रश्न

1. आपण अंधाऱ्या खोलीत वस्तू का पाहू शकत नाही?

उत्तर – प्रकाशाशिवाय आपण कोणतीही वस्तू पाहू शकत नाही. अंधाऱ्या खोलीत प्रकाश नसल्यामुळे कोणत्याही वस्तूपासून परावर्तित झालेला प्रकाश आपल्या डोळ्यांपर्यंत पोहोचत नाही. त्यामुळे आपण त्या वस्तू पाहू शकत नाही.

2. नियमित आणि अनियमित परावर्तन यात काय फरक आहे?

उत्तर – नियमित परावर्तन गुळगुळीत पृष्ठभागावर होते आणि परावर्तित किरण समांतर राहतात, त्यामुळे स्पष्ट प्रतिमा दिसते. अनियमित परावर्तन खडबडीत पृष्ठभागावर होते, ज्यामुळे किरण वेगवेगळ्या दिशांना पसरतात आणि अस्पष्ट प्रतिमा दिसते.

3. आपतन कोन आणि परावर्तन कोन समान का असतो?

उत्तर – प्रकाश परावर्तनाच्या पहिल्या नियमानुसार, आपतन कोन (∠i) आणि परावर्तन कोन (∠r) नेहमी समान असतात. हा नियम सर्व प्रकारच्या परावर्तनासाठी लागू होतो, कारण प्रकाशाच्या हालचालीत सातत्य असते.

4. कॅलिडोस्कोपचा उपयोग कोणत्या क्षेत्रात केला जातो?

उत्तर – कॅलिडोस्कोपचा उपयोग वस्त्र उद्योग, नक्षीकाम करणारे डिझायनर आणि सजावटीच्या नमुन्यांसाठी केला जातो. यात आरशांमुळे प्रकाश अनेक वेळा परावर्तित होतो आणि सुंदर रचना तयार होतात.

5. परावर्तित प्रकाशाचे परावर्तन म्हणजे काय?

उत्तर – जेव्हा एका पृष्ठभागावरून परावर्तित झालेला प्रकाश दुसऱ्या पृष्ठभागावर पडतो आणि पुन्हा परावर्तित होतो, त्याला परावर्तित प्रकाशाचे परावर्तन म्हणतात. हे आपण केशकर्तनालयातील समोरासमोर ठेवलेल्या आरशांमध्ये पाहू शकतो.

6. परिदर्शी कसे कार्य करते?

उत्तर – परिदर्शीमध्ये दोन समांतर आरसे 45° च्या कोनात ठेवलेले असतात. वरच्या खिडकीतून प्रकाश खालच्या आरशावर पडतो आणि तो परावर्तित होऊन खालच्या खिडकीतून निरीक्षकाला दिसतो. याचा उपयोग लपलेल्या ठिकाणांहून निरीक्षण करण्यासाठी होतो.

7. पाण्यात चंद्राचे प्रतिबिंब कसे दिसते?

उत्तर – चंद्र स्वतः प्रकाश निर्माण करत नाही, तर सूर्याचा प्रकाश त्याच्यावर पडून परावर्तित होतो. हा परावर्तित प्रकाश पाण्यावर पडतो आणि पुन्हा परावर्तित होऊन आपल्याला पाण्यात चंद्राचे प्रतिबिंब दिसते.

8. स्वरा व यश यांच्या पाण्यातील प्रतिबिंब अस्पष्ट का झाले?

उत्तर – स्थिर पाण्यात नियमित परावर्तन होत असल्यामुळे स्पष्ट प्रतिमा दिसते. पण यशने पाण्यात दगड टाकल्यामुळे पाण्याच्या लहरी निर्माण झाल्या, ज्यामुळे परावर्तित किरण अनियमित झाले आणि प्रतिमा विस्कळीत झाली.

9. आरशामधील प्रतिमा उजवीकडील डावीकडे आणि डावीकडील उजवीकडे का दिसते?

उत्तर – आरशात बनणारी प्रतिमा परावर्तनाच्या तत्त्वावर आधारित असते. या प्रक्रियेमुळे उजवी बाजू डावीकडे आणि डावी बाजू उजवीकडे दिसते, मात्र प्रतिमा तशीच उभी राहते.

10. प्रकाशाच्या परावर्तनाचा आपल्याला दैनंदिन जीवनात काय उपयोग होतो?

उत्तर – प्रकाश परावर्तनामुळे आपण आरशात स्वतःचे प्रतिबिंब पाहू शकतो, गाड्यांचे हेडलाईट्स आणि परावर्तक चिन्हे दिसतात. तसेच, टॉर्च, टेलिस्कोप, मायक्रोस्कोप आणि पाणबुडीतील परिदर्शी हे सर्व उपकरणे परावर्तनाच्या तत्त्वावर कार्य करतात.