सामान्य विज्ञान Important Questions Class 8 Chapter 14 Samanya Vigyan Maharashtra Board Marathi Medium

उष्णतेचे मापन व परिणाम

1. उष्णता म्हणजे काय?

उत्तर – उष्णता ही ऊर्जा आहे जी उष्ण वस्तूकडून थंड वस्तूकडे प्रवाहित होते.

2. तापमान कोणत्या उपकरणाने मोजले जाते?

उत्तर – तापमान मोजण्यासाठी तापमापी (Thermometer) वापरतात.

3. तापमानाची SI एकक कोणती आहे?

उत्तर – तापमानाची SI एकक केल्विन (K) आहे.

4. वाहकता (Conduction) म्हणजे काय?

उत्तर – घन पदार्थांमध्ये थेट अणूंच्या संपर्काने उष्णता प्रवाहित होणे म्हणजे वाहकता.

5. संवहन (Convection) कोणत्या पदार्थांमध्ये होते?

उत्तर – संवहन हे द्रव आणि वायू यामध्ये होते.

6. उष्णता प्रवाहित होण्याचे तीन प्रकार कोणते?

उत्तर – वाहकता, संवहन आणि विकिरण.

7. वैद्यकीय तापमापीतील तापमान मापनाचा श्रेणी किती असतो?

उत्तर – 35°C ते 42°C इतकी श्रेणी असते.

8. रेल्वेच्या रुळांत फट का ठेवली जाते?

उत्तर – उन्हाळ्यात लोखंड प्रसरण पावते, त्यामुळे त्याला विस्तारण्यास जागा मिळावी म्हणून.

9. काळ्या वस्तू उष्णतेबाबत कोणता गुणधर्म दर्शवतात?

उत्तर – काळ्या वस्तू जास्त उष्णता शोषतात आणि वेगाने गरम होतात.

10. पाण्याचा उत्कलनबिंदू किती आहे?

उत्तर – 100°C (212°F) आहे.

दीर्घ प्रश्न

1. तापमान आणि उष्णता यामध्ये काय फरक आहे?

उत्तर – तापमान हे वस्तूतील अणूंच्या सरासरी गतिज ऊर्जेचे मापन असते, तर उष्णता ही एकूण ऊर्जा असते जी उष्ण वस्तूकडून थंड वस्तूकडे प्रवाहित होते. तापमानाचे एकक केल्विन आहे, तर उष्णतेचे ज्यूल आहे.

2. संवहनाच्या मदतीने उष्णता कशी प्रसारित होते?

उत्तर – संवहनामध्ये गरम झालेला पदार्थ विस्तारित होऊन वर जातो आणि थंड पदार्थ खाली येतो. अशा प्रकारे सतत हालचाल होत राहते व उष्णता प्रसारित होते. उदा. पाणी गरम करताना त्यातील थर वर-खाली होतात.

3. वैद्यकीय तापमापी व प्रयोगशाळेतील तापमापी यामध्ये काय फरक आहे?

उत्तर – वैद्यकीय तापमापीचा वापर मानवी शरीराचे तापमान मोजण्यासाठी होतो आणि त्यात 35°C ते 42°C इतकी श्रेणी असते. प्रयोगशाळेतील तापमापी विस्तृत तापमान मोजते (0°C ते 110°C). तसेच, वैद्यकीय तापमापीमध्ये पारा मागे जाऊ नये म्हणून संकुचित भाग (kink) असतो.

4. विकिरणाद्वारे उष्णता कशी प्रसारित होते?

उत्तर – विकिरणाद्वारे उष्णता प्रसारित होण्यासाठी कोणत्याही माध्यमाची गरज नसते. उष्ण वस्तू इन्फ्रारेड किरणे उत्सर्जित करतात, जी थेट दुसऱ्या वस्तूपर्यंत पोहोचतात. उदा. सूर्याची उष्णता पृथ्वीवर पोहोचणे.

5. कॅलरीमापी म्हणजे काय आणि ती कशी कार्य करते?

उत्तर – कॅलरीमापी हे उष्णता मोजण्यासाठी वापरण्यात येणारे उपकरण आहे. यामध्ये तांब्याचे भांडे, बाह्य पृथक्‌करण भांडे, तापमापी आणि ढवळण्याची कांडी असते. याच्या मदतीने एखाद्या पदार्थाने किती उष्णता शोषली किंवा गमावली हे मोजले जाते.

6. उष्णता मिळाल्यावर घन, द्रव आणि वायू यामध्ये काय बदल होतो?

उत्तर – उष्णता मिळाल्यावर घन पदार्थ विस्तारित होतो, द्रवाची गती वाढते आणि वायूचा दाब वाढतो. तापमान जास्त झाल्यास घन द्रवात बदलतो, आणि द्रव वायूत रूपांतरित होतो.

7. काळ्या आणि पांढऱ्या वस्तू उष्णतेबाबत कोणता गुणधर्म दर्शवतात?

उत्तर – काळ्या वस्तू जास्त उष्णता शोषतात आणि वेगाने गरम होतात, त्यामुळे उन्हाळ्यात गडद रंगाचे कपडे गरम वाटतात. पांढऱ्या वस्तू उष्णता परावर्तित करतात, म्हणून उन्हाळ्यात हलक्या रंगाचे कपडे परिधान करतात.

8. पाण्याच्या प्रसरणामुळे उष्णता कशी प्रसारित होते?

उत्तर – पाणी गरम करताना तळाशी असलेले पाणी गरम होते व हलके होऊन वर जाते. थंड पाणी त्याच्या जागी खाली येते आणि सतत हा प्रक्रिया सुरू राहते. यामुळे पाणी संपूर्णपणे गरम होते.

9. रेल्वेच्या रुळांमध्ये आणि पूल बांधताना फटी का ठेवतात?

उत्तर – लोखंड उन्हाळ्यात गरम होऊन विस्तारित होते आणि हिवाळ्यात आकुंचन पावते. जर रुळांना आणि पुलांना विस्तारायला जागा दिली नाही, तर ते तडकू शकतात. त्यामुळे अशा संरचनांमध्ये थोडेसे अंतर ठेवले जाते.

10. सौर कुकरमध्ये उष्णता कशा प्रकारे अडकवली जाते?

उत्तर – सौर कुकरमध्ये काळ्या पृष्ठभागामुळे उष्णता जास्त प्रमाणात शोषली जाते. त्याच्या काचेच्या झाकणामुळे आत शोषलेली उष्णता बाहेर पडू शकत नाही. यामुळे त्यातील पदार्थ गरम होऊन अन्न शिजते.