सामान्य विज्ञान Important Questions Class 8 Chapter 12 Samanya Vigyan Maharashtra Board Marathi Medium

आम्ल, आम्लारी ओळख

लहान प्रश्न

1. आम्ल म्हणजे काय?

उत्तर – पाण्यात विरघळल्यावर हायड्रोजन आयन (H⁺) निर्माण करणाऱ्या पदार्थांना आम्ल म्हणतात.

2. आम्लारी म्हणजे काय?

उत्तर – पाण्यात विरघळल्यावर हायड्रॉक्साइड आयन (OH⁻) निर्माण करणाऱ्या पदार्थांना आम्लारी म्हणतात.

3. लाल लिटमसचा निळा कोणत्या पदार्थामुळे होतो?

उत्तर – आम्लारीमुळे लाल लिटमसचा निळा होतो.

4. निळ्या लिटमसचा लाल कोणत्या पदार्थामुळे होतो?

उत्तर – आम्लामुळे निळ्या लिटमसचा लाल होतो.

5. सोडियम हायड्रॉक्साइड (NaOH) कोणत्या गटातील आहे?

उत्तर – सोडियम हायड्रॉक्साइड (NaOH) हे आम्लारी गटातील आहे.

6. टार्टारिक आम्ल कोठे आढळते?

उत्तर – टार्टारिक आम्ल चिंच आणि द्राक्षांमध्ये आढळते.

7. सोडियम क्लोराईड (NaCl) कोणत्या प्रकारचे संयुग आहे?

उत्तर – सोडियम क्लोराईड (NaCl) हे एक क्षार आहे.

8. सर्वात जास्त वापरले जाणारे आम्ल कोणते?

उत्तर – सल्फ्युरिक आम्ल (H₂SO₄) हे सर्वात जास्त वापरले जाणारे आम्ल आहे.

9. आम्ल व आम्लारी यांच्यातील अभिक्रियेत काय तयार होते?

उत्तर – आम्ल व आम्लारी यांच्या अभिक्रियेतून क्षार आणि पाणी तयार होते.

10. सेंद्रिय आम्लांचे दोन उदाहरणे सांगा.

उत्तर – लॅक्टिक आम्ल (दही) आणि साइट्रिक आम्ल (लिंबू).

दीर्घ प्रश्न

1. आम्ल व आम्लारी यांच्यातील मुख्य फरक स्पष्ट करा.

उत्तर – आम्ल हे आंबट चवीचे असतात आणि ते पाण्यात H⁺ आयन निर्माण करतात. आम्लारी हे कडसर चवीचे असून ते OH⁻ आयन निर्माण करतात. आम्ल निळ्या लिटमसला लाल करतात, तर आम्लारी लाल लिटमसला निळे करतात.

2. क्षार म्हणजे काय? त्याचे उदाहरण द्या.

उत्तर – आम्ल व आम्लारी यांच्या अभिक्रियेतून तयार होणाऱ्या संयुगांना क्षार म्हणतात. क्षार चवीला बहुतेक वेळा लवणासारखे असतात व पाण्यात काही प्रमाणात विरघळतात. उदाहरणार्थ, सोडियम क्लोराईड (NaCl) हे एक क्षार आहे.

3. सल्फ्युरिक आम्लाला ‘रसायनांचे राजा’ का म्हणतात?

उत्तर – सल्फ्युरिक आम्लाचे उपयोग अनेक रासायनिक उद्योगांमध्ये होतात. ते खत, बॅटरी, रंग, औषधे आणि फायबर उत्पादनात वापरले जाते. त्यामुळे त्याला ‘रसायनांचे राजा’ म्हणतात.

4. उदासीनता अभिक्रिया म्हणजे काय?

उत्तर – जेव्हा आम्ल आणि आम्लारी परस्परांशी अभिक्रिया करतात, तेव्हा क्षार आणि पाणी तयार होते. ही प्रक्रिया उदासीनता अभिक्रिया (Neutralization Reaction) म्हणून ओळखली जाते. उदा. HCl + NaOH → NaCl + H₂O.

5. दर्शक म्हणजे काय? त्याची उदाहरणे द्या.

उत्तर – कोणताही पदार्थ आम्लधर्मी आहे की आम्लारीधर्मी, हे ओळखण्यासाठी दर्शक वापरले जातात. लिटमस, मिथिल ऑरेंज आणि फिनॉलफ्थेलिन हे काही सामान्य दर्शक आहेत. निळ्या लिटमसचा लाल होणे हे आम्लधर्मी असण्याचे लक्षण आहे.

6. हायड्रोक्लोरिक आम्लाचे उपयोग सांगा.

उत्तर – हायड्रोक्लोरिक आम्ल पचनतंत्रात नैसर्गिकरीत्या आढळते आणि अन्नाचे पचन करते. उद्योगांमध्ये ते स्टील स्वच्छ करण्यासाठी आणि रसायने बनवण्यासाठी वापरले जाते. तसेच, काही प्रकारच्या अन्नप्रक्रियेत त्याचा उपयोग केला जातो.

7. सेंद्रिय आणि अकार्बनीक आम्ल यातील फरक काय?

उत्तर – सेंद्रिय आम्ल नैसर्गिकरित्या वनस्पती आणि प्राण्यांमध्ये आढळतात, उदा. लिंबूतील साइट्रिक आम्ल. अकार्बनीक आम्ल प्रयोगशाळेत तयार केली जातात आणि अधिक बलवान असतात, उदा. सल्फ्युरिक आम्ल.

8. धातूंवर आम्लांचा काय परिणाम होतो?

उत्तर – काही धातू आम्लांसोबत अभिक्रिया करून हायड्रोजन वायू तयार करतात. उदा. झिंक + हायड्रोक्लोरिक आम्ल → झिंक क्लोराईड + हायड्रोजन वायू. त्यामुळे आम्लांचा दीर्घकालीन संपर्क धातूंचे नुकसान करू शकतो.

9. आम्ल-आम्लारीच्या संयोगामुळे कोणते पदार्थ तयार होतात?

उत्तर – आम्ल आणि आम्लारी यांचे संयोग झाल्यास क्षार आणि पाणी तयार होते. ही प्रक्रिया उदासीनता (Neutralization) म्हणून ओळखली जाते. या अभिक्रियेत उष्णता निर्माण होते आणि तयार झालेला क्षार पाण्यात विद्राव्य असतो.

10. रोजच्या जीवनात आम्ल आणि आम्लारींचा काय उपयोग होतो?

उत्तर – आम्ल आणि आम्लारींचा उपयोग अन्नपदार्थांमध्ये, औषधांमध्ये, घरगुती स्वच्छता उत्पादने, खतं, सौंदर्यप्रसाधने आणि बॅटरी यामध्ये होतो. उदाहरणार्थ, लिंबू आणि दही यामध्ये नैसर्गिक आम्ल असतात, तर साबणामध्ये आम्लारी असते.