सामान्य विज्ञान Important Questions Class 8 Chapter 10 Samanya Vigyan Maharashtra Board Marathi Medium

पेशी व पेशी अंगके

लहान प्रश्न

1. पेशी म्हणजे काय?

उत्तर – पेशी ही सर्व सजीवांची मूलभूत संरचनात्मक आणि कार्यात्मक एकक आहे.

2. प्राणिपेशी आणि वनस्पती पेशी यामधील मुख्य फरक कोणता?

उत्तर – वनस्पतींमध्ये पेशीभित्तिका आणि हरितलवके असतात, तर प्राणिपेशीमध्ये ती नसतात.

3. तंतुकणिका कोणते कार्य करते?

उत्तर – तंतुकणिका पेशीला आवश्यक ऊर्जा (ATP) निर्माण करून पुरवते.

4. पेशी विभाजन किती प्रकारचे असते?

उत्तर – पेशी विभाजन दोन प्रकारचे असते – मायटॉसिस आणि मिओसिस.

5. पेशीच्या केंद्रकाचे कार्य काय आहे?

उत्तर – केंद्रक पेशीच्या सर्व कार्यांचे नियंत्रण करते आणि आनुवंशिक माहिती साठवते.

6. हरितलवके कोणत्या पेशींमध्ये आढळतात आणि त्यांचे कार्य काय आहे?

उत्तर – हरितलवके वनस्पती पेशींमध्ये आढळतात आणि प्रकाशसंश्लेषण करतात.

7. पेशीद्रव्य म्हणजे काय?

उत्तर – पेशीद्रव्य हे केंद्रक आणि पेशीपटलामध्ये असलेला जेली सारखा पदार्थ आहे, जो पेशीतील क्रिया चालू ठेवतो.

8. विसरण प्रक्रिया कोणत्या गोष्टींवर अवलंबून असते?

उत्तर – विसरण प्रक्रिया पदार्थाच्या एकाग्रतेच्या फरकावर अवलंबून असते.

9. गॉल्गी संकुलाचे कार्य काय आहे?

उत्तर – गॉल्गी संकुल पेशींमध्ये विविध पदार्थांचे संकलन व वाहतूक करण्याचे कार्य करते.

10. रिक्तिकांचे कार्य कोणते आहे?

उत्तर – रिक्तिका पाणी, अन्नसाठवणूक व पेशीतील परासरणीय दाब नियंत्रित ठेवण्याचे कार्य करते.

दीर्घ प्रश्न

1. पेशीभित्तिका आणि पेशीपटल यामधील फरक स्पष्ट करा.

उत्तर – पेशीभित्तिका ही फक्त वनस्पती पेशींमध्ये असते आणि ती पेशीला संरक्षक आधार देते. ती सेलुलोजपासून बनलेली असते. प्राणिपेशींमध्ये फक्त पेशीपटल असते, जे अर्धपारदर्शक आणि निवडक्षम असते, त्यामुळेच काही पदार्थ आत जाऊ शकतात व काही बाहेर पडतात.

2. केंद्रकाचे महत्व काय आहे?

उत्तर – केंद्रक हे पेशीतील सर्व कार्यांचे नियंत्रण करते आणि आनुवंशिक माहिती पुढील पिढीपर्यंत पोहोचवते. यात गुणसूत्रे आणि डीएनए असतात, जे सजीवांच्या गुणधर्मांसाठी जबाबदार असतात. तसेच, केंद्रक पेशीच्या विभाजन प्रक्रियेमध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावते.

3. परासरण प्रक्रिया काय आहे?

उत्तर – परासरण ही पाण्याच्या अणूंच्या हालचालीची प्रक्रिया आहे, जी अर्धपारदर्शक झिल्लीद्वारे होते. पाणी जास्त एकाग्रतेच्या ठिकाणाहून कमी एकाग्रतेच्या ठिकाणी जाते. वनस्पतींच्या मुळांद्वारे मृदेतून पाणी शोषले जाणे हा परासरणीचा उत्तम उदाहरण आहे.

4. तंतुकणिकांना पेशीचे ऊर्जा केंद्र का म्हणतात?

उत्तर – तंतुकणिकांमध्ये पेशीला लागणाऱ्या ऊर्जेचे उत्पादन होते. अन्नाचे रूपांतर ATP (Adenosine Triphosphate) या ऊर्जारूपात करण्याचे कार्य तंतुकणिका करते. त्यामुळेच त्याला “पेशीचे ऊर्जा केंद्र” असे म्हणतात.

5. हरितलवके कशा प्रकारे कार्य करतात?

उत्तर – हरितलवके हे वनस्पती पेशींमध्ये आढळणारे रंगद्रव्य असून ते प्रकाशसंश्लेषणासाठी आवश्यक असतात. हे सूर्यप्रकाश शोषून त्याचा उपयोग अन्ननिर्मितीसाठी करतात. यामधील क्लोरोफिल नावाचे रंगद्रव्य प्रकाश उर्जेचे रूपांतर रासायनिक ऊर्जेत करते.

6. गुणसूत्रे आणि जनुके यांचे कार्य काय आहे?

उत्तर – गुणसूत्रे ही केंद्रकामध्ये आढळतात आणि त्यावर जनुके असतात. जनुके ही आनुवंशिक माहिती साठवणारी मूलभूत घटक असतात. यामुळेच संतानामध्ये आई-वडिलांचे गुणधर्म उतरतात आणि त्यानुसार शरीररचना व कार्ये ठरतात.

7. पेशींमधील पचन कसे होते?

उत्तर – लयकारिका (Lysosome) पेशींमधील पचनाचे कार्य करते. हे पेशींमध्ये अनावश्यक आणि हानिकारक पदार्थ नष्ट करण्याचे कार्य करतात. त्यामुळे त्यांना “स्वत:हत्येची पिशवी” असे म्हणतात.

8. पेशींच्या वाढीसाठी विभाजन का आवश्यक आहे?

उत्तर – पेशींची वाढ होण्यासाठी आणि नव्या पेशी निर्माण करण्यासाठी विभाजन आवश्यक आहे. विभाजनाद्वारे जुन्या पेशींच्या जागी नवीन पेशी निर्माण होतात. तसेच, शरीराच्या जखमांची दुरुस्ती व पुनरुत्पत्ती यासाठीही विभाजन महत्त्वाचे आहे.

9. वनस्पती पेशीतील रिक्तिकांचे कार्य काय असते?

उत्तर – रिक्तिका वनस्पती पेशींमध्ये मोठ्या प्रमाणात आढळते आणि त्यात पाणी, अन्न, खनिजे व टाकाऊ पदार्थ साठवले जातात. तसेच, परासरणीय दाब नियंत्रित ठेवून पेशीला आकार देण्याचे कार्य करते.

10. गुणसूत्रांवर जनुके नसती तर काय झाले असते?

उत्तर – जर गुणसूत्रांवर जनुके नसती, तर आनुवंशिक माहिती पुढील पिढीपर्यंत पोहोचली नसती. परिणामी, कोणत्याही सजीवामध्ये विशेष गुणधर्म राहिले नसते आणि नवीन पिढ्यांचे स्वरूप अनियमित झाले असते. तसेच, सजीवांच्या वाढीवर व गुणधर्मांवर परिणाम झाला असता.