नोकरशाही
1. पुढील विधाने चूक की बरोबर ते ओळखून चुकीची विधाने दुरुस्त करून लिहा.
(1) संसदीय लोकशाहीत लोकांनी निवडून दिलेले प्रतिनिधी आणि मंत्री यांच्यावर प्रशासनाची जबाबदारी असते.
उत्तर: बरोबर
(2) केंद्रीय लोकसेवा आयोग (UPSC) महाराष्ट्रातील सनदी सेवांसाठी परीक्षा घेतो.
उत्तर: चूक.बरोबर विधान: महाराष्ट्रातील सनदी सेवांसाठी महाराष्ट्र लोकसेवा आयोग (MPSC) परीक्षा घेतो.
2. पुढील विधाने सकारण स्पष्ट करा.
(1) सनदी सेवांमध्येही राखीव जागांचे धोरण आहे.
उत्तर: सामाजिक समतेसाठी आणि दुर्बल घटकांना संधी मिळावी म्हणून सनदी सेवांमध्ये अनुसूचित जाती, अनुसूचित जमाती, इतर मागासवर्गीय, महिला आणि दिव्यांगांसाठी आरक्षण आहे. यामुळे समाजातील सर्व स्तरांना प्रशासकीय क्षेत्रात संधी मिळते.
(2) सनदी सेवकांनी राजकीयदृष्ट्या तटस्थ असणे गरजेचे आहे.
उत्तर: कोणत्याही पक्षाचे सरकार आले तरी नोकरशाहीने पक्षपाती न होता कार्य केले पाहिजे. प्रशासनाचे निर्णय हे राजकीय विचारांवर नव्हे, तर जनहित आणि कायद्याच्या चौकटीत घेतले जातात. त्यामुळे सनदी सेवकांनी राजकीयदृष्ट्या तटस्थ राहणे आवश्यक आहे.
3. खालील प्रश्नांची 25 ते 30 शब्दांत उत्तरे लिहा.
(1) खात्याचा कारभार कार्यक्षमतेने चालण्यामागील मंत्री व सनदी सेवकांची भूमिका स्पष्ट करा.
उत्तर: मंत्री खात्याचा राजकीय प्रमुख असतो, तर सनदी सेवक प्रशासनाची जबाबदारी घेतात. मंत्री धोरणे ठरवतो, तर सनदी सेवक त्याची अंमलबजावणी करतात. दोघांमध्ये समन्वय असेल तर कार्यक्षमता वाढते.
(2) नोकरशाहीमुळे राज्यव्यवस्थेला स्थैर्य कसे लाभते हे स्पष्ट करा.
उत्तर: नोकरशाही ही कायमस्वरूपी यंत्रणा असून, सरकार बदलले तरी ती सातत्याने कार्यरत राहते. कायदा व सुव्यवस्था, आरोग्य, शिक्षण, जलपुरवठा यासारख्या सेवा अखंड सुरू राहतात, त्यामुळे राज्यव्यवस्थेला स्थैर्य मिळते.
4. नोकरशाहीचे स्वरूप स्पष्ट करा.
उत्तर:नोकरशाही ही प्रशासनाची एक स्थायी व तटस्थ यंत्रणा आहे. तिची काही महत्त्वाची वैशिष्ट्ये:
- कायमस्वरूपी यंत्रणा: सरकार बदलले तरी कार्यरत राहते.
- राजकीय तटस्थता: कोणत्याही सरकारच्या धोरणांची कार्यवाही निःपक्षपातीपणे करते.
- अनामिकता: धोरणांचे यश-अपयश यासाठी मंत्री जबाबदार असतात, नोकरशाही नव्हे.
- प्रभावी अंमलबजावणी: धोरणांची अंमलबजावणी करून समाजाला सेवा पुरवते.
Leave a Reply