भारताची संसद
लहान प्रश्न
1. भारताच्या संसदेचे कोणते दोन सभागृह आहेत?
उत्तर: भारताच्या संसदेचे दोन सभागृह लोकसभा आणि राज्यसभा आहेत.
2. लोकसभा किती वर्षांसाठी निवडली जाते?
उत्तर: लोकसभा पाच वर्षांसाठी निवडली जाते.
3. लोकसभेचे सदस्य कोणत्या पद्धतीने निवडले जातात?
उत्तर: लोकसभेचे सदस्य सार्वत्रिक मतदान पद्धतीने थेट निवडून दिले जातात.
4. राज्यसभेचे पदसिद्ध सभापती कोण असतात?
उत्तर: भारताचे उपराष्ट्रपती राज्यसभेचे पदसिद्ध सभापती असतात.
5. लोकसभेच्या सदस्यसंख्येची कमाल मर्यादा किती आहे?
उत्तर: लोकसभेतील सदस्यांची कमाल संख्या 552 आहे.
6. राज्यसभा सदस्यांचे कार्यकाल किती वर्षांचा असतो?
उत्तर: राज्यसभा सदस्यांचे कार्यकाल सहा वर्षांचा असतो.
7. कोणत्या सभागृहाला पहिले सभागृह म्हणतात?
उत्तर: लोकसभेला पहिले सभागृह म्हणतात.
8. लोकसभेचे अध्यक्ष कोणत्या सभागृहात निवडले जातात?
उत्तर: लोकसभेचे अध्यक्ष लोकसभेतून निवडले जातात.
9. संसद काय काम करते?
उत्तर: संसद कायदे तयार करणे, सरकारवर नियंत्रण ठेवणे आणि संविधान दुरुस्ती करणे यासारखी कामे करते.
10. कायदे तयार करण्यासाठी विधेयकावर कोणती तीन मुख्य पावले असतात?
उत्तर: विधेयकाचे पहिले वाचन, दुसरे वाचन आणि तिसरे वाचन होऊन ते कायद्यात परिवर्तित होते.
दीर्घ प्रश्न
1. भारतीय संसदेची रचना कशी आहे?
उत्तर: भारतीय संसद राष्ट्रपती, लोकसभा आणि राज्यसभा या तीन घटकांपासून बनलेली आहे. लोकसभा हे जनतेने थेट निवडून दिलेले सभागृह आहे, तर राज्यसभा अप्रत्यक्ष पद्धतीने निवडली जाते. संसद कायदे तयार करण्याचे, प्रशासनावर नियंत्रण ठेवण्याचे आणि संविधान सुधारण्याचे कार्य करते.
2. लोकसभेच्या निवडणुका कोणत्या पद्धतीने घेतल्या जातात?
उत्तर: लोकसभेच्या निवडणुका सार्वत्रिक मतदान पद्धतीने घेतल्या जातात. प्रत्येक नागरिकाला मतदानाचा हक्क असतो आणि जास्त मते मिळालेल्या उमेदवाराला निवडून दिले जाते. प्रत्येक राज्याच्या लोकसंख्येनुसार लोकसभेतील जागा ठरविल्या जातात.
3. राज्यसभेच्या सदस्यांची निवड कशी केली जाते?
उत्तर: राज्यसभेतील 238 सदस्य घटकराज्ये व केंद्रशासित प्रदेशांमधून निवडले जातात. उरलेले 12 सदस्य राष्ट्रपती साहित्य, कला, विज्ञान आणि क्रीडा क्षेत्रांतील तज्ज्ञांमधून निवडतात. राज्यसभा कायमस्वरूपी असते आणि प्रत्येक दोन वर्षांनी 1/3 सदस्य निवृत्त होतात.
4. लोकसभेचे अध्यक्ष कोण असतात आणि त्यांची भूमिका काय असते?
उत्तर: लोकसभेचे अध्यक्ष हे लोकसभेचे प्रमुख असतात आणि सभागृहाचे कामकाज नियंत्रित करतात. ते चर्चा सुरळीत पार पाडण्याचे, सभासदांना बोलण्याची संधी देण्याचे आणि संसदेत शिस्त राखण्याचे कार्य करतात. त्यांच्या निर्णयांना अंतिम मान्यता असते.
5. राज्यसभेच्या सभापतींची भूमिका काय असते?
उत्तर: राज्यसभेचे सभापती हे भारताचे उपराष्ट्रपती असतात. ते सभागृहातील चर्चा नियंत्रित करतात, विधेयकांवर निर्णय घेतात आणि सदस्यांना योग्य त्या प्रमाणात बोलण्याची संधी देतात. ते सभागृहात शिस्त राखण्याची जबाबदारी पार पाडतात.
6. संसद कशा प्रकारे कायदे करते?
उत्तर: संसद कायदे करण्यासाठी विधेयक मंजूर करते. प्रथम विधेयक सादर केले जाते, त्यावर चर्चा होते आणि सुधारणा सुचवल्या जातात. दोन्ही सभागृहांनी मंजूर केल्यानंतर राष्ट्रपतींच्या स्वाक्षरीनंतर विधेयक कायद्यात रूपांतरित होते.
7. लोकसभेचे आणि राज्यसभेचे अधिकार समान आहेत का?
उत्तर: लोकसभेचे आणि राज्यसभेचे काही अधिकार समान असतात, तर काही वेगळे असतात. कर व अर्थसंकल्पाशी संबंधित विधेयके फक्त लोकसभेत मांडली जातात. परंतु, राष्ट्रीय हिताच्या दृष्टीने राज्यसभा राज्यसूचीतील विषयांवर संसदेला कायदा करण्यास सांगू शकते.
8. संविधानात सुधारणा कशा प्रकारे केल्या जातात?
उत्तर: संविधानात सुधारणा करण्यासाठी संसद वेगवेगळ्या पद्धती वापरते. काही सुधारणा साध्या बहुमताने, काही विशेष बहुमताने आणि काही राज्यांच्या संमतीने केल्या जातात. संविधान सुधारणा करण्यासाठी संसदेत विस्तृत चर्चा होते.
9. संसदेचे मंत्रिमंडळावर नियंत्रण कसे असते?
उत्तर: संसद प्रश्नोत्तर तास, स्थगन प्रस्ताव, अविश्वास ठराव आणि चर्चा यांसारख्या मार्गांनी मंत्रिमंडळावर नियंत्रण ठेवते. सरकारच्या कार्यपद्धतीवर संसदेची नजर असते आणि मंत्र्यांकडून उत्तरदायित्वाची मागणी केली जाते. संसद जनतेच्या प्रतिनिधींच्या माध्यमातून प्रशासनावर नियंत्रण ठेवते.
10. भारताच्या संसदेचे महत्त्व स्पष्ट करा.
उत्तर: संसद ही देशाच्या लोकशाही व्यवस्थेतील सर्वोच्च संस्था आहे. ती कायदे तयार करणे, सरकारच्या कार्यपद्धतीवर नियंत्रण ठेवणे आणि देशाच्या प्रशासनाची दिशा ठरवणे यासारखी महत्त्वाची कार्ये पार पाडते. संसद जनतेच्या प्रतिनिधींमार्फत लोकशाही प्रक्रिया राबवते आणि राष्ट्रीय धोरणे निश्चित करते.
Leave a Reply