सामाजिक व धार्मिक प्रबोधन
१. सामाजिक आणि धार्मिक प्रबोधनाची गरज
- भारतात अनेक वर्षे रूढी, परंपरा, अंधश्रद्धा आणि अन्यायकारक सामाजिक प्रथा चालू होत्या.
- सतीप्रथा, बालविवाह, अस्पृश्यता, स्त्री शिक्षणाचा अभाव यांसारख्या समस्यांमुळे समाज मागासलेला होता.
- इंग्रजी शिक्षणामुळे लोकांना आधुनिक विचार आणि विज्ञानाची जाणीव होऊ लागली.
- अनेक समाजसुधारकांनी या अन्यायकारक प्रथांविरोधात लढा दिला आणि सामाजिक सुधारणा घडवून आणल्या.
२. प्रमुख समाजसुधारक आणि त्यांचे कार्य
(१) राजा राममोहन रॉय (1772 – 1833)
- ब्राह्मो समाजाची स्थापना (1828)
- सतीप्रथा बंद करण्यासाठी प्रयत्न केले आणि ब्रिटिश सरकारकडून बंदी घालण्यात यश मिळवले.
- विधवा विवाह आणि स्त्री शिक्षणाला प्रोत्साहन दिले.
- हिंदू धर्मातील मूर्तिपूजा, अंधश्रद्धा, जातिभेद यांना विरोध केला.
(२) महात्मा ज्योतिराव फुले (1827 – 1890)
- सत्यशोधक समाजाची स्थापना (1873)
- शूद्र आणि अतिशूद्रांना शिक्षण मिळावे यासाठी प्रयत्न.
- सावित्रीबाई फुले यांच्या मदतीने पहिली मुलींची शाळा (1848) सुरू केली.
- अस्पृश्यता, जातिभेद, स्त्रीशिक्षण, शेती सुधारणा यासाठी कार्य केले.
- ‘गुलामगिरी’ नावाचा ग्रंथ लिहिला, ज्यामध्ये त्यांनी जातीव्यवस्थेचा विरोध केला.
(३) स्वामी दयानंद सरस्वती (1824 – 1883)
- आर्य समाजाची स्थापना (1875)
- मूर्तिपूजा, अंधश्रद्धा, कर्मकांड, जातिभेद यांना विरोध.
- ‘वेदांचा खरा अर्थ समजून घ्या’ असा संदेश दिला.
- स्त्री शिक्षण, विधवा पुनर्विवाह, समानता यांचा प्रचार केला.
(४) स्वामी विवेकानंद (1863 – 1902)
- रामकृष्ण मिशनची स्थापना (1897)
- भारतीय संस्कृतीचे जागतिक स्तरावर प्रतिनिधित्व.
- 1893 मध्ये शिकागो धर्मपरिषदेत प्रभावी भाषण.
- शिक्षण, समाजसेवा आणि युवकांना प्रेरणा देण्यावर भर दिला.
(५) सर सय्यद अहमद खान (1817 – 1898)
- मुस्लिम समाजाच्या प्रगतीसाठी शिक्षणावर भर.
- मोहम्मदन अँग्लो-ओरिएंटल कॉलेजची (अलीगड मुस्लिम विद्यापीठ) स्थापना.
- विज्ञान आणि आधुनिक शिक्षण महत्त्वाचे आहे हे मुस्लिम समाजाला पटवून दिले.
(६) सावित्रीबाई फुले (1831 – 1897)
- भारतातील पहिल्या महिला शिक्षिका.
- मुलींच्या शिक्षणासाठी पहिली शाळा सुरू केली.
- अस्पृश्य मुलांसाठीही शिक्षणाची सोय केली.
- स्त्रियांवरील अन्यायकारक प्रथांविरोधात आवाज उठवला.
(७) न्यायमूर्ती महादेव गोविंद रानडे (1842 – 1901)
- विधवा पुनर्विवाह, स्त्री शिक्षण, सामाजिक समतेसाठी प्रयत्न.
- प्रार्थना समाजाची स्थापना केली.
- स्त्रियांना शिक्षण आणि स्वावलंबन मिळावे यासाठी प्रयत्न.
३. सामाजिक सुधारणांचा प्रभाव
- सतीप्रथा बंद झाली, विधवा विवाहास प्रोत्साहन मिळाले.
- स्त्री शिक्षणाचा प्रसार होऊ लागला.
- अस्पृश्यता कमी करण्यासाठी प्रयत्न झाले.
- आधुनिक शिक्षणाचा स्वीकार होऊन समाजात परिवर्तन झाले.
४. आजच्या काळातील सामाजिक सुधारणा
- अजूनही काही ठिकाणी स्त्री शिक्षण, जातिभेद, दारिद्र्य यांसारख्या समस्या आहेत.
- संविधानाने सर्वांना समान हक्क दिले असूनही सुधारणा करण्याची गरज आहे.
- शिक्षण, आरोग्य, स्वच्छता, महिला सबलीकरण यासाठी समाजाने पुढे यायला हवे.
निष्कर्ष
- समाजसुधारकांनी भारताच्या सामाजिक जडणघडणीत महत्त्वाची भूमिका बजावली.
- आजही त्यांच्या विचारांचा प्रभाव कायम आहे.
- आपणही सामाजिक सुधारणांसाठी योगदान द्यावे आणि समानता, शिक्षण, आणि न्याय यासाठी कार्य करावे.
Leave a Reply