इतिहास Question Answers Class 8 Chapter 4 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

१८५७ चा स्वातंत्र्यलढा

१. दिलेल्या पर्यायांपैकी योग्य पर्याय निवडून विधाने पुन्हा लिहा:

(उमाजी नाईक, स्वातंत्र्यसमर, लॉर्ड डलहौसी, भारतमंत्री, तात्या टोपे)

(1) स्वातंत्र्यवीर सावरकरांनी 1857 च्या लढ्याला ………. हे नाव दिले.
(2) रामोशी बांधवांना संघटित करून ………. यांनी  इंग्रजांविरुद्ध बंड केले.
(3) 1857 च्या लढ्यानंतर भारताविषयी कारभार  करण्यासाठी ………. हे पद इंग्लंडच्या शासनात  निर्माण करण्यात आले.
(4) भारतातील संस्थाने ……….. या गव्हर्नर  जनरलने खालसा केली.

उत्तर – (1) स्वातंत्र्यसमर, (2) उमाजी नाईक, (3) भारतमंत्री, (4) लॉर्ड डलहौसी, (5) जातवार विभागणी, (6) जाचक कर

२. पुढीलपैकी विधाने सकारण स्पष्ट करा:

1) इंग्रजांविरुद्ध पाइकांनी सशस्त्र उठाव केला.

उत्तर – इंग्रजांनी ओडिशातील पाइक लोकांची वंशपरंपरागत जमिनी काढून घेतल्या. तसेच, इंग्रजांनी लावलेल्या करांमुळे मिठाच्या किमतीत वाढ झाली, ज्यामुळे सामान्य लोकांचे जीवन कठीण झाले. त्यामुळे 1817 मध्ये पाइकांनी इंग्रजांविरुद्ध सशस्त्र उठाव केला.

2) हिंदू व मुस्लीम सैनिकांमध्ये असंतोष निर्माण झाला.

उत्तर – इंग्रजांनी नवीन एन्फिल्ड बंदुकींसाठी काडतुसे दिली होती, ज्यांचे आवरण गायीच्या व डुकराच्या चरबीने बनवलेले असल्याची अफवा पसरली. यामुळे हिंदू आणि मुस्लीम सैनिकांच्या धार्मिक भावना दुखावल्या गेल्या आणि त्यांच्यात असंतोष निर्माण झाला.

3) भारतीय सैनिकांचा इंग्रज सैन्यापुढे निभाव लागला नाही.

उत्तर – भारतीय सैनिकांकडे शौर्य होते, परंतु त्यांच्याकडे पुरेशी शस्त्रास्त्रे नव्हती. इंग्रजांकडे आधुनिक शस्त्रास्त्रे, प्रशिक्षित सैन्य आणि मजबूत प्रशासन होते. शिवाय, इंग्रजांनी सैन्याला जातवारी विभागून भारतीय सैनिकांना एकत्र येण्यापासून रोखले. त्यामुळे भारतीय सैन्य इंग्रज सैन्यापुढे टिकू शकले नाही.

(4) स्वातंत्र्यलढ्यानंतर भारतीय लष्करी तुकड्यांची जातवार विभागणी करण्यात आली.

उत्तर – 1857 च्या स्वातंत्र्यलढ्यानंतर इंग्रजांनी भारतीय सैन्यात मोठे बदल केले. भारतीय सैनिकांनी पुन्हा एकत्र येऊन उठाव करू नये म्हणून इंग्रजांनी जातवार विभागणी केली. तसेच, इंग्रजी सैन्याचे प्रमाण वाढवण्यात आले आणि तोफखाना फक्त इंग्रज अधिकाऱ्यांच्या ताब्यात ठेवण्यात आला. यामुळे भारतीय सैनिकांमध्ये एकी राहिली नाही आणि त्यांना संघटित उठाव करणे कठीण झाले.

(5) इंग्रजांनी भारतीय उद्योगधंद्यांवर जाचक कर बसवले.

उत्तर – इंग्रजांनी भारतीय उद्योगधंद्यांवर जाचक कर बसवून येथील पारंपरिक व्यवसाय आणि हस्तकला उद्योग मोठ्या प्रमाणावर बंद पाडले. इंग्लंडमधून आलेल्या मालाला संरक्षण देण्यासाठी भारतीय वस्त्र उद्योगावर मोठे कर लावण्यात आले, परिणामी भारतीय कारागीर आणि व्यापारी आर्थिक संकटात सापडले. यामुळे अनेक कुटुंबे बेरोजगार झाली आणि संपूर्ण अर्थव्यवस्थेवर नकारात्मक परिणाम झाला.

३. पुढील प्रश्नांची थोडक्यात उत्तरे लिहा:

1) 1857 च्या स्वातंत्र्यलढ्यामागे कोणती सामाजिक कारणे होती?

उत्तर – इंग्रजांनी भारतीय समाजात हस्तक्षेप केला. त्यांनी सतीबंदी, विधवाविवाहासारखे कायदे केले, जे जरी समाजसुधारणेसाठी होते, तरी भारतीयांना ते त्यांच्या जीवनपद्धतीतील हस्तक्षेप वाटले. त्यामुळे लोक इंग्रजांविरुद्ध असंतुष्ट झाले.

2) 1857 च्या स्वातंत्र्यलढ्यात भारतीयांना अपयश का आले?

उत्तर –

• लढा संपूर्ण भारतभर एकाच वेळी झाला नाही.
• भारतीय सैन्याचे एकसंध नेतृत्व नव्हते.
• राजे-रजवाड्यांचा पुरेसा पाठिंबा नव्हता.
• भारतीय सैनिकांकडे आधुनिक शस्त्रे व प्रशिक्षित सैन्य नव्हते.
• इंग्रजांकडे मजबूत प्रशासन आणि आर्थिक ताकद होती.

3) 1857 च्या स्वातंत्र्यलढ्याचे परिणाम लिहा.

उत्तर –

• ईस्ट इंडिया कंपनीची सत्ता संपुष्टात आली.
• भारताची सत्ता इंग्लंडच्या राणीच्या ताब्यात गेली.
• गव्हर्नर जनरल हे पद रद्द करून व्हाईसरॉय हे पद निर्माण करण्यात आले.
• भारतीय लष्करात इंग्रज सैन्याचे प्रमाण वाढवण्यात आले.
• ‘फोडा आणि राज्य करा’ हे धोरण इंग्रजांनी अवलंबले.

4) 1857 च्या स्वातंत्र्यलढ्यानंतर इंग्रजांनी कोणते धोरणात्मक बदल केले?

उत्तर –

• इंग्रजांनी भारतीय समाजाच्या धार्मिक व सामाजिक बाबींमध्ये हस्तक्षेप न करण्याचे धोरण स्वीकारले.
• भारतीय सैन्यात जातवारी विभागणी करण्यात आली.
• इंग्रजांनी ‘फोडा आणि राज्य करा’ धोरण अवलंबले.
• इंग्रजांनी संस्थानिकांना करारांची हमी दिली आणि त्यांचे संस्थान खालसा न करण्याचे आश्वासन दिले.