इतिहास Important Questions Class 8 Chapter 9 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

स्वातंत्र्यलढ्याचे अंतिम पर्व

1. क्रिप्स योजना कोणत्या वर्षी मांडली गेली?

उत्तर –  मार्च 1942 मध्ये क्रिप्स योजना भारतीयांसमोर मांडली गेली.

2. ‘छोडो भारत’ ठराव कोठे मंजूर करण्यात आला?

उत्तर – मुंबईच्या गवालिया टँक मैदानावर (क्रांती मैदान) हा ठराव मंजूर करण्यात आला.

3. आझाद हिंद सेनेची स्थापना कोणी केली?

उत्तर – आझाद हिंद सेनेची स्थापना नेताजी सुभाषचंद्र बोस यांनी केली.

4. वैयक्तिक सत्याग्रहाचे पहिले सत्याग्रही कोण होते?

उत्तर – आचार्य विनोबा भावे हे पहिले वैयक्तिक सत्याग्रही होते.

5. सातारा जिल्ह्यातील प्रतिसरकारचे नेतृत्व कोणी केले?

उत्तर – क्रांतिसिंह नाना पाटील यांनी सातारा जिल्ह्यात प्रतिसरकार स्थापन केले.

6. ‘आझाद रेडिओ’ कोणत्या शहरात कार्यरत होता?

उत्तर – ‘आझाद रेडिओ’ मुंबई, कोलकाता, दिल्ली आणि पुणे येथे कार्यरत होता.

7. शिरीषकुमार कोणत्या आंदोलनाशी संबंधित होते?

उत्तर – शिरीषकुमार 1942 च्या ‘छोडो भारत’ आंदोलनाशी संबंधित होते.

8. ‘तुम मुझे खून दो, मैं तुम्हें आज़ादी दूंगा’ हे घोषवाक्य कोणी दिले?

उत्तर – हे प्रसिद्ध घोषवाक्य नेताजी सुभाषचंद्र बोस यांनी दिले.

9. मुंबईत नौदल उठाव कोणत्या वर्षी झाला?

उत्तर – मुंबईत नौदल उठाव 18 फेब्रुवारी 1946 रोजी झाला.

10. ऑगस्ट क्रांती म्हणजे काय?

उत्तर – 1942 च्या ‘छोडो भारत’ आंदोलनाला ऑगस्ट क्रांती असे म्हणतात.

दीर्घ प्रश्न

1. 1935 च्या कायद्याचे भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यातील महत्त्व काय होते?

उत्तर – 1935 च्या कायद्याने भारतीयांना काही प्रमाणात स्वायत्तता मिळवून दिली, त्यामुळे प्रांतिक मंत्रिमंडळे स्थापन झाली. तथापि, ब्रिटिशांकडे अजूनही अंतिम सत्ता राहिली आणि स्वातंत्र्याची मागणी पूर्ण झाली नाही. त्यामुळे राष्ट्रीय सभेने या कायद्याने संपूर्ण समाधान मानले नाही आणि स्वातंत्र्यलढा सुरूच ठेवला.

2. क्रिप्स योजना भारतीय नेत्यांनी का फेटाळली?

उत्तर – क्रिप्स योजनेत भारताला तात्काळ स्वातंत्र्य देण्याचा कोणताही उल्लेख नव्हता आणि ब्रिटीश सत्ता कायम ठेवली जाणार होती. राष्ट्रीय सभेने पूर्ण स्वातंत्र्याची मागणी केली होती, जी या योजनेत नव्हती. तसेच, पाकिस्तानच्या निर्मितीचा उल्लेख नसल्याने मुस्लिम लीगनेही ही योजना नाकारली.

3. ‘छोडो भारत’ चळवळ कशी सुरू झाली आणि तिचा परिणाम काय झाला?

उत्तर – 8 ऑगस्ट 1942 रोजी मुंबई येथे राष्ट्रीय सभेच्या अधिवेशनात ‘छोडो भारत’ ठराव मंजूर करण्यात आला. यानंतर गांधीजींना अटक झाली, परंतु देशभर तीव्र जनआंदोलन सुरू झाले. या आंदोलनामुळे ब्रिटिश सत्तेला मोठे आव्हान निर्माण झाले आणि भारताच्या स्वातंत्र्याची प्रक्रिया वेगाने सुरू झाली.

4. भूमिगत चळवळीचे स्वरूप काय होते आणि कोणते नेते सहभागी झाले होते?

उत्तर – 1942 मध्ये भूमिगत चळवळ सुरू झाली, जिथे क्रांतिकारकांनी रेल्वे उध्वस्त करणे, टेलिफोनच्या तारा तोडणे यांसारख्या कृती केल्या. जयप्रकाश नारायण, राममनोहर लोहिया, अच्युतराव पटवर्धन, उषा मेहता आदी प्रमुख नेते होते. ब्रिटिशांच्या दडपशाहीमुळे या चळवळीला गुप्तपणे चालवावे लागले.

5. प्रतिसरकार म्हणजे काय आणि त्याचे कार्य काय होते?

उत्तर – प्रतिसरकार म्हणजे ब्रिटिश सत्तेला संपवून लोकशाहीवादी सरकार स्थापण्याचा प्रयत्न. साताऱ्यात क्रांतिसिंह नाना पाटील यांच्या नेतृत्वाखाली प्रतिसरकार स्थापन करण्यात आले. त्यांनी कर संकलन, न्यायनिवाडा आणि सामाजिक सुधारणा यांसारखी कार्ये केली.

6. आझाद हिंद सेनेची स्थापना कशी झाली आणि तिचे उद्दीष्ट काय होते?

उत्तर – नेताजी सुभाषचंद्र बोस यांनी जपानच्या मदतीने आझाद हिंद सेनेची स्थापना केली. त्यांचे उद्दीष्ट भारतीय सैनिकांना एकत्र करून ब्रिटिशांविरोधात सशस्त्र उठाव करणे होते. त्यांनी ‘तुम मुझे खून दो, मैं तुम्हें आज़ादी दूंगा’ अशी प्रेरणादायी हाक दिली.

7. शिरीषकुमार व त्यांच्या सहकाऱ्यांचे बलिदान प्रेरणादायी कसे आहे?

उत्तर – नंदूरबार येथे शिरीषकुमार व त्यांच्या सहकाऱ्यांनी ब्रिटिशांविरोधात तिरंगी झेंडा घेऊन मिरवणूक काढली. ‘वंदे मातरम्’च्या घोषणा दिल्याने पोलिसांनी त्यांच्यावर गोळीबार केला आणि ते हुतात्मा झाले. त्यांच्या बलिदानाने तरुणांमध्ये स्वातंत्र्यप्रेमाची भावना जागवली.

8. मुंबईत नौदल उठाव कसा झाला आणि त्याचे परिणाम काय होते?

उत्तर – 18 फेब्रुवारी 1946 रोजी मुंबईतील ‘तलवार’ युद्धनौकेवर भारतीय नौसैनिकांनी ब्रिटिशांविरोधात उठाव केला. त्यांनी तिरंगा फडकवून ब्रिटिश सत्तेविरोधात घोषणा दिल्या, मात्र ब्रिटिशांनी गोळीबार करून हा उठाव दडपला. यामुळे ब्रिटिश सत्तेविरोधात तीव्र जनक्षोभ निर्माण झाला आणि स्वातंत्र्यप्राप्तीचा वेग वाढला.

9. सुभाषचंद्र बोस यांचे नेतृत्व भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्यात कसे महत्त्वाचे होते?

उत्तर – सुभाषचंद्र बोस यांनी सशस्त्र संघर्षावर भर देत आझाद हिंद सेनेच्या माध्यमातून ब्रिटिशांविरोधात युद्ध पुकारले. त्यांनी जर्मनी व जपानकडून मदत घेऊन भारताच्या पूर्व सीमेवर लढा दिला. त्यांचे धाडसी नेतृत्व भारतीय तरुणांना प्रेरणा देणारे ठरले.

10. 1942 च्या ‘छोडो भारत’ आंदोलनाचा भारतीय स्वातंत्र्य मिळवण्यावर काय परिणाम झाला?

उत्तर – या चळवळीमुळे संपूर्ण देशात स्वातंत्र्याची लाट निर्माण झाली आणि लोक मोठ्या प्रमाणावर ब्रिटिशांविरोधात एकत्र आले. ब्रिटिश सरकारला जाणवले की भारतावर सत्ता लादून ठेवणे कठीण आहे. या चळवळीमुळे ब्रिटिशांनी अखेर भारताला स्वातंत्र्य देण्याचा निर्णय घेतला.