इतिहास Important Questions Class 8 Chapter 8 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

सविनय कायदेभंग चळवळ

लहान प्रश्न

1. गांधीजींनी सविनय कायदेभंग चळवळ का सुरू केली?

उत्तर – ब्रिटिश सरकारचे अन्यायकारक कायदे मोडण्यासाठी गांधीजींनी सविनय कायदेभंग चळवळ सुरू केली.

2. मिठाच्या सत्याग्रहासाठी गांधीजींनी कोणते ठिकाण निवडले?

उत्तर – मिठाच्या सत्याग्रहासाठी गांधीजींनी गुजरातमधील दांडी हे ठिकाण निवडले.

3. पेशावर सत्याग्रहाचे नेतृत्व कोणी केले?

उत्तर – पेशावर सत्याग्रहाचे नेतृत्व खान अब्दुल गफारखान यांनी केले.

4. गांधीजींनी मिठाचा कायदा कधी मोडला?

उत्तर – गांधीजींनी ६ एप्रिल १९३० रोजी मिठाचा कायदा मोडला.

5. सोलापूर सत्याग्रहात कोण मुख्य भूमिका बजावत होते?

उत्तर – सोलापूर सत्याग्रहात गिरणी कामगारांनी महत्त्वाची भूमिका बजावली.

6. धारासना सत्याग्रहाचे नेतृत्व कोणी केले?

उत्तर – धारासना सत्याग्रहाचे नेतृत्व सरोजिनी नायडू यांनी केले.

7. बाबू गेनू कोणत्या आंदोलनात सहभागी झाले होते?

उत्तर – बाबू गेनू परदेशी मालावर बहिष्कार आंदोलनात सहभागी झाले होते.

8. गोलमेज परिषदांचे आयोजन कोणी केले?

उत्तर – ब्रिटनचे पंतप्रधान रॅम्से मॅक्डोनाल्ड यांनी गोलमेज परिषदांचे आयोजन केले.

9. गांधी-आयर्विन करार कधी झाला?

उत्तर – गांधी-आयर्विन करार १९३१ साली झाला.

10. पुणे करार कोणी आणि का केला?

उत्तर – महात्मा गांधी आणि डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी पुणे करार केला, दलितांसाठी राखीव जागा मिळाव्यात म्हणून.

दीर्घ प्रश्न

1. गांधीजींनी मिठाचा कायदा मोडण्याचा निर्णय का घेतला?

उत्तर – मिठावरील कर सामान्य जनतेसाठी अन्यायकारक होता. ब्रिटिश सरकारच्या या अन्यायकारक धोरणाविरोधात गांधीजींनी शांततामय मार्गाने सत्याग्रह करण्याचा निर्णय घेतला. त्यामुळे त्यांनी १२ मार्च १९३० रोजी दांडी यात्रा सुरू करून ६ एप्रिलला मिठाचा कायदा मोडला.

2. पेशावर सत्याग्रहात खान अब्दुल गफारखान यांची भूमिका काय होती?

उत्तर – खान अब्दुल गफारखान हे गांधीजींचे अनुयायी होते आणि त्यांना ‘सरहद्द गांधी’ म्हटले जात होते. त्यांनी ‘खुदा-इ-खिदमतगार’ संघटनेच्या माध्यमातून लोकांना ब्रिटिशांविरोधात लढण्यास प्रेरित केले. त्यांच्या नेतृत्वाखाली पेशावरमध्ये सत्याग्रह सुरू झाला, जो आठवडाभर चालला.

3. सोलापूर सत्याग्रहात काय घडले?

उत्तर – सोलापूरमध्ये ६ मे १९३० रोजी हरताळ पाळण्यात आला आणि मोठा मोर्चा काढण्यात आला. या आंदोलनावर ब्रिटिशांनी गोळीबार केला, ज्यामुळे अनेक सत्याग्रहींचा मृत्यू झाला. परिस्थिती नियंत्रणात आणण्यासाठी ब्रिटिशांनी मार्शल लॉ लागू केला आणि प्रमुख सत्याग्रहींना फाशी दिले.

4. धारासना सत्याग्रह का महत्त्वाचा ठरला?

उत्तर – धारासना येथे सरोजिनी नायडू यांच्या नेतृत्वाखाली सत्याग्रहींनी मिठाचा कायदा मोडण्याचा प्रयत्न केला. ब्रिटिश पोलिसांनी सत्याग्रहींवर लाठीचार्ज केला, तरीही सत्याग्रहींनी अहिंसेच्या मार्गाने प्रतिकार केला. त्यामुळे या आंदोलनाने ब्रिटिश राजवटीच्या अमानुषतेची जागतिक पातळीवर चर्चा घडवून आणली.

5. बाबू गेनू यांच्या बलिदानाचे महत्त्व काय आहे?

उत्तर – बाबू गेनू हे मुंबईतील गिरणी कामगार होते आणि परदेशी मालावर बहिष्कार आंदोलनात सहभागी झाले होते. जेव्हा पोलिसांच्या बंदोबस्तात एक ट्रक परदेशी माल घेऊन जात होता, तेव्हा त्यांनी तो अडवण्याचा प्रयत्न केला. ट्रक त्यांच्या अंगावरून गेला आणि त्यांचे बलिदान राष्ट्रीय चळवळीसाठी प्रेरणादायी ठरले.

6. गोलमेज परिषदा का आयोजित करण्यात आल्या?

उत्तर – भारताच्या घटनात्मक प्रश्नांवर चर्चा करण्यासाठी आणि राजकीय सुधारणांसाठी ब्रिटनने गोलमेज परिषदांचे आयोजन केले. १९३० ते १९३२ या कालावधीत तीन परिषदा झाल्या, ज्यात भारतीय नेत्यांचा सहभाग होता. मात्र, राष्ट्रीय सभेने पहिल्या परिषदेवर बहिष्कार टाकल्यामुळे ती निष्फळ ठरली.

7. गांधी-आयर्विन करारामुळे काय बदल झाले?

उत्तर – गांधी-आयर्विन करारानुसार, सरकारने सत्याग्रहींवर झालेल्या खटल्यांना माफ केले आणि काही राजकीय कैद्यांना सोडण्याचे मान्य केले. त्याबदल्यात गांधीजींनी सविनय कायदेभंग चळवळ थांबवण्याचे मान्य केले. तसेच, राष्ट्रीय सभेने दुसऱ्या गोलमेज परिषदेत सहभागी होण्याची तयारी दर्शवली.

8. दुसऱ्या गोलमेज परिषदेत कोणते प्रश्न उपस्थित झाले?

उत्तर – दुसऱ्या गोलमेज परिषदेत गांधीजी राष्ट्रीय सभेचे प्रतिनिधी म्हणून उपस्थित होते. ब्रिटिशांनी अल्पसंख्याकांचे मुद्दे आणि भावी संघराज्याच्या रचनेबाबत चर्चा घडवली. परंतु मतभेद झाल्यामुळे कोणताही ठोस निर्णय होऊ शकला नाही आणि गांधीजी निराश होऊन भारतात परतले.

9. पुणे करार कशामुळे झाला आणि त्याचे परिणाम काय होते?

उत्तर – दुसऱ्या गोलमेज परिषदेनंतर ब्रिटिशांनी दलितांसाठी स्वतंत्र मतदारसंघ जाहीर केला, ज्याला गांधीजींनी विरोध केला. त्यांनी येरवडा तुरुंगात आमरण उपोषण सुरू केले, त्यामुळे डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्याशी चर्चा झाली. अखेरीस पुणे करार झाला, ज्यामध्ये दलितांसाठी स्वतंत्र मतदारसंघाऐवजी राखीव जागा ठेवण्याचा निर्णय घेण्यात आला.

10. सविनय कायदेभंग चळवळीचा शेवट कसा झाला?

उत्तर – दुसऱ्या गोलमेज परिषदेहून परतल्यानंतर गांधीजींनी पुन्हा सविनय कायदेभंग सुरू केला, त्यामुळे त्यांना अटक करण्यात आली. ब्रिटिश सरकारने मोठ्या प्रमाणात दडपशाही केली आणि राष्ट्रीय सभेच्या संघटनांवर निर्बंध घातले. अखेरीस एप्रिल १९३४ मध्ये गांधीजींनी चळवळ मागे घेतली आणि सविनय कायदेभंग चळवळीचा शेवट झाला.