इतिहास Important Questions Class 8 Chapter 7 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

असहकार चळवळ

लहान प्रश्न

1. गांधीजी कोणत्या वर्षी भारतात परत आले?

उत्तर – 9 जानेवारी 1915 रोजी गांधीजी भारतात परत आले.

2. गांधीजींनी दक्षिण आफ्रिकेत कोणत्या तत्त्वावर आंदोलन केले?

उत्तर – सत्याग्रह व अहिंसेच्या तत्त्वावर त्यांनी आंदोलन केले.

3. चंपारण्य सत्याग्रह का करण्यात आला?

उत्तर – ब्रिटिश मळे मालक शेतकऱ्यांना जबरदस्तीने नीळ पिकवण्यास भाग पाडत होते.

4. रौलट कायदा का प्रसिद्ध आहे?

उत्तर – हा कायदा भारतीयांना विनाचौकशी अटक करण्याची परवानगी देत होता.

5. जालियनवाला बाग हत्याकांड कधी घडले?

उत्तर – 13 एप्रिल 1919 रोजी बैसाखीच्या दिवशी हे हत्याकांड झाले.

6. खिलाफत चळवळ कोणत्या कारणामुळे सुरू झाली?

उत्तर – इंग्लंडने तुर्कस्तानच्या खलिफाच्या साम्राज्याला धोका दिला म्हणून मुस्लिमांनी आंदोलन केले.

7. गांधीजींनी कोणत्या चळवळीच्या वेळी तुरुंगवास भोगला?

उत्तर – असहकार चळवळीच्या वेळी 1922 मध्ये त्यांना अटक करण्यात आली.

8. स्वराज्य पक्षाची स्थापना कोणी केली?

उत्तर – चित्तरंजन दास आणि मोतीलाल नेहरू यांनी 1922 मध्ये स्थापना केली.

9. सायमन कमिशन भारतात कधी आले?

उत्तर – सायमन कमिशन 1928 साली भारतात आले.

10. नेहरू अहवाल कशासाठी तयार करण्यात आला?

उत्तर – भारतासाठी नवीन राज्यघटना तयार करण्यासाठी नेहरू अहवाल तयार करण्यात आला.

दीर्घ प्रश्न

1. गांधीजींनी दक्षिण आफ्रिकेत सत्याग्रहाची संकल्पना कशी मांडली?

उत्तर – दक्षिण आफ्रिकेत कृष्णवर्णीयांवर अन्याय केला जात होता. गांधीजींनी सत्याग्रहाच्या मार्गाने त्यांना न्याय मिळवून दिला. ओळखपत्र सक्तीच्या विरोधात त्यांनी सत्याग्रह केला आणि ब्रिटिश सरकारला नमते घेतले.

2. चंपारण्य सत्याग्रह कसा यशस्वी झाला?

उत्तर – ब्रिटिश मळे मालक शेतकऱ्यांना जबरदस्तीने नीळ पिकवण्यास भाग पाडत होते. गांधीजींनी शेतकऱ्यांना संघटित करून सत्याग्रह केला. अखेर ब्रिटिश सरकारने शेतकऱ्यांना न्याय दिला आणि सक्तीची नीळ शेती बंद केली.

3. रौलट कायद्याविरुद्ध भारतीयांचा संताप का उसळला?

उत्तर – या कायद्यामुळे सरकारला कोणत्याही भारतीयाला विनाचौकशी अटक करण्याचा अधिकार मिळाला. भारतीयांना न्यायालयात खटला चालवण्याचा व अपील करण्याचा हक्क नव्हता. त्यामुळे भारतीयांनी या कायद्याला ‘काळा कायदा’ म्हटले.

4. जालियनवाला बाग हत्याकांडाने भारतीयांवर काय परिणाम झाला?

उत्तर – जनरल डायरने निष्पाप भारतीयांवर बेछूट गोळीबार केला. यात सुमारे 400 लोक मृत्युमुखी पडले आणि हजारो जखमी झाले. या घटनेनंतर भारतीय जनतेत ब्रिटिशांविरुद्ध संतापाची लाट उसळली.

5. खिलाफत चळवळ आणि गांधीजींचा त्याला पाठिंबा का होता?

उत्तर – ब्रिटिशांनी पहिल्या महायुद्धात तुर्कस्तानच्या खलिफाला समर्थन देण्याचे आश्वासन दिले होते. मात्र, युद्धानंतर खलिफाच्या साम्राज्याचा नाश करण्यात आला. त्यामुळे गांधीजींनी हिंदू-मुस्लीम ऐक्यासाठी खिलाफत चळवळीला पाठिंबा दिला.

6. गांधीजींनी असहकार चळवळीचे नेतृत्व का स्वीकारले?

उत्तर – गांधीजींच्या मते, ब्रिटिश सरकार भारतीयांच्या सहकार्यावर अवलंबून होते. जर भारतीयांनी शासनाशी संपूर्ण असहकार केला, तर ब्रिटिश सरकार कोसळून पडेल. म्हणून त्यांनी जनतेला असहकार चळवळीत सहभागी होण्याचे आवाहन केले.

7. चौरीचौरा घटनेमुळे असहकार चळवळ का थांबवली गेली?

उत्तर – फेब्रुवारी 1922 मध्ये चौरीचौरा येथे आंदोलकांनी पोलिस ठाण्याला आग लावून 22 पोलिसांना ठार मारले. ही घटना अहिंसेच्या तत्वाला विरोध करणारी होती. त्यामुळे गांधीजींनी असहकार चळवळ स्थगित करण्याचा निर्णय घेतला.

8. स्वराज्य पक्षाने कायदेमंडळात कोणती भूमिका बजावली?

उत्तर – स्वराज्य पक्षाचे नेते कायदेमंडळात सरकारच्या अन्याय्य धोरणांना विरोध करत होते. त्यांनी भारतीयांच्या स्वराज्याची मागणी केली. तसेच, ब्रिटिश सरकारच्या दडपशाहीविरोधात अनेक ठराव मंजूर करण्याचा प्रयत्न केला.

9. सायमन कमिशनला भारतीयांचा विरोध का झाला?

उत्तर – सायमन कमिशनमध्ये एकही भारतीय सदस्य नव्हता, त्यामुळे भारतीयांना स्वराज्य मिळवण्यासाठी काहीही भूमिका बजावता येणार नव्हती. त्यामुळे संपूर्ण भारतात ‘सायमन गो बॅक’ अशा घोषणा देत विरोध करण्यात आला.

10. नेहरू अहवालात कोणत्या प्रमुख मागण्या होत्या?

उत्तर – नेहरू अहवालात भारताला वसाहतीचे स्वराज्य द्यावे, प्रौढ मतदान लागू करावे, मूलभूत नागरी हक्क द्यावेत आणि भाषावार प्रांतरचना करावी अशा प्रमुख मागण्या होत्या. याला ब्रिटिश सरकारने मान्यता दिली नाही.