इतिहास Important Questions Class 8 Chapter 6 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

स्वातंत्र्य चळवळीच्या युगास प्रारंभ

लहान प्रश्न

1. भारतीय राष्ट्रीय सभेची स्थापना कधी आणि कुठे झाली?

उत्तर – 28 डिसेंबर 1885 रोजी मुंबई येथे झाली.

2. भारतीय राष्ट्रीय सभेच्या पहिल्या अधिवेशनाचे अध्यक्ष कोण होते?

उत्तर – व्योमेशचंद्र बॅनर्जी.

3. ‘गीतारहस्य’ हा ग्रंथ कोणी लिहिला?

उत्तर – लोकमान्य टिळक.

4. 1905 मध्ये लॉर्ड कर्झनने कोणता निर्णय घेतला?

उत्तर – बंगालची फाळणी करण्याचा.

5. ‘स्वराज्य हा माझा जन्मसिद्ध हक्क आहे’ हे वचन कोणी दिले?

उत्तर – लोकमान्य टिळक.

6. राष्ट्रीय सभेच्या मवाळ गटाचे प्रमुख नेते कोण होते?

उत्तर – गोपाळ कृष्ण गोखले, सुरेंद्रनाथ बॅनर्जी, फिरोजशहा मेहता.

7. राष्ट्रीय सभेच्या जहाल गटाचे प्रमुख नेते कोण होते?

उत्तर – लोकमान्य टिळक, लाला लजपतराय, बिपिनचंद्र पाल.

8. 1906 च्या राष्ट्रीय सभेच्या अधिवेशनात कोणता महत्त्वाचा ठराव मांडला गेला?

उत्तर – राज्य, स्वदेशी, बहिष्कार आणि राष्ट्रीय शिक्षण.

9. मुस्लीम लीगची स्थापना कधी आणि कोठे झाली?

उत्तर – 1906 मध्ये ढाका येथे.

10. 1909 मध्ये ब्रिटिश सरकारने कोणता कायदा लागू केला?

उत्तर – मोर्ले-मिंटो कायदा.

दीर्घ प्रश्न

1. भारतीय राष्ट्रीय सभेची स्थापना का करण्यात आली?

उत्तर – भारतातील विविध भागांतील राजकीय चळवळींना एकत्र आणून राष्ट्रीय पातळीवर स्वातंत्र्य चळवळ उभी करणे हे उद्दीष्ट होते. ब्रिटिश सरकारच्या अन्यायकारक धोरणांविरुद्ध आवाज उठवण्यासाठी हे व्यासपीठ तयार झाले. प्रशासनात भारतीयांचा सहभाग वाढवणे हाही यामागील एक हेतू होता.

2. बंगालची फाळणी कशी आणि का करण्यात आली?

उत्तर – लॉर्ड कर्झनने 1905 मध्ये बंगाल प्रांत दोन भागात विभागला – पूर्व बंगाल (मुस्लिमबहुल) आणि पश्चिम बंगाल (हिंदूबहुल). हा निर्णय प्रशासकीय सोयीसाठी घेतल्याचे सांगण्यात आले, पण त्यामागे हिंदू-मुस्लिमांत फूट पाडण्याचा हेतू होता. या फाळणीच्या निषेधार्थ देशभरात वंगभंग चळवळ उभी राहिली.

3. वंगभंग चळवळ म्हणजे काय?

उत्तर – बंगालच्या फाळणीच्या विरोधात सुरू झालेली चळवळ म्हणजे वंगभंग चळवळ. 16 ऑक्टोबर 1905 रोजी हा दिवस राष्ट्रीय शोकदिन म्हणून पाळला गेला. संपूर्ण भारतात निषेध सभा, रक्षाबंधन कार्यक्रम आणि ‘वंदे मातरम्’चा जयघोष करण्यात आला.

4. राष्ट्रीय सभेच्या मवाळ आणि जहाल गटातील मतभेद काय होते?

उत्तर – मवाळ गटाने सनदशीर मार्गाने ब्रिटिशांकडून सुधारणा मिळवाव्यात असे मानले, तर जहाल गट अधिक आक्रमक पद्धतीने संघर्ष करावा असे म्हणत होता. मवाळ नेत्यांचा पाश्चात्त्य विचारसरणीवर विश्वास होता, तर जहाल नेते स्वातंत्र्यासाठी क्रांतीला महत्त्व देत होते.

5. लोकमान्य टिळकांचे स्वातंत्र्यलढ्यातील योगदान काय होते?

उत्तर – टिळकांनी केसरी आणि मराठा वृत्तपत्रांद्वारे ब्रिटिशांच्या अन्यायकारक धोरणांवर टीका केली. त्यांनी गणेशोत्सव आणि शिवजयंती सुरू करून जनतेमध्ये राष्ट्रभावना निर्माण केली. त्यांच्या आक्रमक विचारांमुळे त्यांना जहाल नेते मानले जात होते.

6. राष्ट्रीय सभेची चतुःसूत्री काय होती?

उत्तर – 1906 च्या राष्ट्रीय सभेच्या अधिवेशनात स्वराज्य, स्वदेशी, राष्ट्रीय शिक्षण आणि बहिष्कार या चतुःसूत्रीचा स्वीकार करण्यात आला. स्वदेशी चळवळीने भारतीय वस्तूंचा वापर करावा, परदेशी वस्तूंवर बहिष्कार टाकावा आणि स्वशिक्षणावर भर द्यावा असा संदेश देण्यात आला.

7. होमरूल चळवळ म्हणजे काय?

उत्तर – डॉ. ॲनी बेझंट आणि लोकमान्य टिळक यांनी 1916 मध्ये होमरूल चळवळ सुरू केली. याचा अर्थ ‘आपला राज्यकारभार आपण करणे’ असा होतो. या चळवळीमुळे भारतीय जनतेमध्ये स्वराज्याची जाणीव निर्माण झाली आणि स्वातंत्र्यासाठी आंदोलन अधिक तीव्र झाले.

8. मुस्लीम लीगची स्थापना का करण्यात आली?

उत्तर – ब्रिटिशांनी ‘फोडा आणि राज्य करा’ या नीतीचा वापर करून मुस्लिमांना वेगळे करण्यासाठी 1906 मध्ये मुस्लीम लीगची स्थापना केली. मुस्लिमांचे स्वतंत्र राजकीय संघटन असावे, असे इंग्रजांनी सुचवले आणि त्यामुळेच ढाका येथे मुस्लीम लीगची स्थापना झाली.

9. मोर्ले-मिंटो कायदा कोणत्या कारणांसाठी लागू करण्यात आला?

उत्तर – भारतीय जनतेच्या वाढत्या असंतोषाला तात्पुरता दिलासा देण्यासाठी ब्रिटिशांनी 1909 मध्ये मोर्ले-मिंटो कायदा आणला. यामध्ये मुस्लिमांसाठी स्वतंत्र मतदारसंघाची तरतूद करण्यात आली, ज्यामुळे भारतात फूटीरतेला चालना मिळाली.

10. लखनौ करार कोणत्या परिस्थितीत झाला?

उत्तर – 1916 मध्ये भारतीय राष्ट्रीय सभेतील मवाळ आणि जहाल गट एकत्र आले, तसेच मुस्लीम लीगशी करार केला. या करारामुळे मुस्लिमांच्या वेगळ्या मतदारसंघांना राष्ट्रीय सभेने मान्यता दिली आणि मुस्लीम लीगने स्वातंत्र्याच्या लढ्यात सभेला सहकार्य करण्याचे मान्य केले.