इतिहास Important Questions Class 8 Chapter 14 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

महाराष्ट्र राज्याची निर्मिती

लहान प्रश्न

1. संयुक्त महाराष्ट्र चळवळ कधी सुरू झाली?

उत्तर – संयुक्त महाराष्ट्र चळवळ 1946 पासून सुरू झाली.

2. 1 मे 1960 रोजी कोणत्या राज्याची निर्मिती झाली?

उत्तर – 1 मे 1960 रोजी महाराष्ट्र राज्याची निर्मिती झाली.

3. संयुक्त महाराष्ट्र परिषदेचे अध्यक्ष कोण होते?

उत्तर – शंकरराव देव हे संयुक्त महाराष्ट्र परिषदेचे अध्यक्ष होते.

4. संयुक्त महाराष्ट्र समितीचे अध्यक्ष कोण होते?

उत्तर – कॉम्रेड श्रीपाद अमृत डांगे हे संयुक्त महाराष्ट्र समितीचे अध्यक्ष होते.

5. दार कमिशनची स्थापना कधी झाली?

उत्तर – 17 जून 1948 रोजी दार कमिशनची स्थापना झाली.

6. जे.व्ही.पी. समितीचे सदस्य कोण होते?

उत्तर – पं. जवाहरलाल नेहरू, वल्लभभाई पटेल आणि पट्टाभिसितारामय्या.

7. महाराष्ट्राचे पहिले मुख्यमंत्री कोण होते?

उत्तर – यशवंतराव चव्हाण हे महाराष्ट्राचे पहिले मुख्यमंत्री होते.

8. संयुक्त महाराष्ट्राच्या लढ्यात कोणते वृत्तपत्र महत्त्वाचे होते?

उत्तर – मराठा, केसरी, सकाळ, नवाकाळ, नवयुग आणि प्रभात.

9. नागपूर करार कोणत्या वर्षी झाला?

उत्तर – नागपूर करार 1953 मध्ये झाला.

10. संयुक्त महाराष्ट्र चळवळीत कोणत्या महिलांनी भाग घेतला?

उत्तर – सुमतीबाई गोरे, इस्मत चुगताई, दुर्गा भागवत, तारा रेड्डी इत्यादींनी भाग घेतला.

दीर्घ प्रश्न

1. संयुक्त महाराष्ट्र चळवळीची पार्श्वभूमी काय होती?

उत्तर – विसाव्या शतकाच्या सुरुवातीपासूनच मराठी भाषिक लोकांचे एकत्रीकरण आवश्यक असल्याचे जाणकारांनी मांडले. लोकमान्य टिळक यांनी 1915 मध्ये भाषावार प्रांतरचनेची मागणी केली होती. स्वातंत्र्यानंतर महाराष्ट्रात स्वतंत्र राज्याची मागणी वाढली.

2. संयुक्त महाराष्ट्र परिषदेची स्थापना का करण्यात आली?

उत्तर – संपूर्ण मराठी भाषिक प्रदेश एकत्र यावा म्हणून 28 जुलै 1946 रोजी मुंबई येथे शंकरराव देव यांच्या अध्यक्षतेखाली ही परिषद भरली. परिषदेत मुंबई, मध्य प्रांत, मराठवाडा आणि गोमंतक हे भाग महाराष्ट्रात यावेत, असा ठराव संमत करण्यात आला.

3. दार कमिशनने काय अहवाल दिला?

उत्तर – 10 डिसेंबर 1948 रोजी दार कमिशनने आपला अहवाल प्रसिद्ध केला. त्यात भाषावार प्रांतरचनेला फारसा पाठिंबा दिला नाही. त्यामुळे महाराष्ट्र राज्य निर्मितीचा प्रश्न सुटला नाही आणि आंदोलन तीव्र झाले.

4. जे.व्ही.पी. समितीने काय शिफारस केली?

उत्तर – काँग्रेसने 29 डिसेंबर 1948 रोजी भाषावार प्रांतरचनेसाठी जे.व्ही.पी. समिती नेमली. या समितीने सांगितले की, भाषावार प्रांतरचना तत्त्वतः मान्य आहे, पण यासाठी योग्य वेळ आलेली नाही. या अहवालाविरुद्ध महाराष्ट्रभर तीव्र आंदोलन झाले.

5. राज्य पुनर्रचना आयोगाने कोणता अहवाल दिला?

उत्तर – 1953 मध्ये भारत सरकारने न्यायमूर्ती एस. फाजल अली यांच्या अध्यक्षतेखाली आयोग स्थापन केला. 10 ऑक्टोबर 1955 रोजी आयोगाने मुंबईचे द्विभाषिक राज्य निर्माण करण्याची शिफारस केली. मात्र, महाराष्ट्रातील जनतेने याला विरोध केला.

6. संयुक्त महाराष्ट्र चळवळीत महिलांचे योगदान काय होते?

उत्तर – या चळवळीत महिलांनी मोठ्या प्रमाणात भाग घेतला. सुमतीबाई गोरे, दुर्गा भागवत, तारा रेड्डी, चारुशीला गुप्ते, कमलाताई मोरे आणि सुलताना जोहारी या महिलांनी आंदोलनात महत्त्वाची भूमिका बजावली.

7. मुंबई महाराष्ट्रात यावी यासाठी कोणते महत्त्वपूर्ण ठराव संमत झाले?

उत्तर – आचार्य अत्रे यांनी मुंबई महापालिकेत मुंबईसह महाराष्ट्राचा ठराव मांडला, जो 50 विरुद्ध 35 मतांनी मंजूर झाला. तसेच, 7 नोव्हेंबर 1955 रोजी कामगार संस्थांनी ठराव मंजूर करून मुंबई संयुक्त महाराष्ट्रात असावी, ही जनतेची इच्छा दर्शवली.

8. संयुक्त महाराष्ट्र समितीची स्थापना का करण्यात आली?

उत्तर – महाराष्ट्रासाठी लढा अधिक संघटित करण्यासाठी 6 फेब्रुवारी 1956 रोजी पुण्यात संयुक्त महाराष्ट्र समितीची स्थापना करण्यात आली. कॉम्रेड श्रीपाद अमृत डांगे अध्यक्ष, डॉ. त्र्यं.रा. नरवणे उपाध्यक्ष आणि एस.एम. जोशी सचिव म्हणून निवडले गेले.

9. संयुक्त महाराष्ट्र चळवळीत शाहिरांची भूमिका काय होती?

उत्तर – शाहीर अण्णाभाऊ साठे, शाहीर अमर शेख आणि शाहीर द.ना. गवाणकर यांनी आपल्या गाण्यांतून आणि काव्यांतून महाराष्ट्राच्या निर्मितीचा संदेश दिला. त्यांनी लोकांमध्ये राष्ट्रभावना निर्माण केली आणि चळवळीला बळ दिले.

10. महाराष्ट्र राज्याची अधिकृत स्थापना कशी झाली?

उत्तर – संयुक्त महाराष्ट्र समितीच्या नेतृत्वाखालील आंदोलनांमुळे केंद्र सरकार महाराष्ट्र निर्मितीस अनुकूल झाले. एप्रिल 1960 मध्ये संसदेने मुंबई पुनर्रचना कायदा मंजूर केला. 1 मे 1960 रोजी पं. नेहरूंनी महाराष्ट्र राज्याची अधिकृत घोषणा केली.