इतिहास Important Questions Class 8 Chapter 12 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

स्वातंत्र्यप्राप्ती

लहान प्रश्न

1. वेव्हेल योजना कधी तयार करण्यात आली?

उत्तर – वेव्हेल योजना जून 1945 मध्ये तयार करण्यात आली.

2. डॉ. मुहम्मद इक्बाल यांनी कोणता विचार मांडला?

उत्तर – 1930 साली डॉ. मुहम्मद इक्बाल यांनी स्वतंत्र मुस्लीम राष्ट्राचा विचार मांडला.

3 . त्रिमंत्री योजनेत कोणते ब्रिटिश मंत्री सहभागी होते?

उत्तर – पॅथिक लॉरेन्स, स्टॅफर्ड क्रिप्स आणि ए. व्ही. अलेक्झांडर हे तीन मंत्री सहभागी होते.

4. मुस्लीम लीगने 16 ऑगस्ट 1946 रोजी कोणता दिवस पाळला?

उत्तर – मुस्लीम लीगने 16 ऑगस्ट 1946 रोजी ‘प्रत्यक्ष कृतिदिन’ म्हणून पाळला.

5. हंगामी सरकारचे प्रमुख कोण होते?

उत्तर – हंगामी सरकारचे प्रमुख पं. जवाहरलाल नेहरू होते.

6. लॉर्ड माउंटबॅटन यांनी कोणती योजना मांडली?

उत्तर – लॉर्ड माउंटबॅटन यांनी भारत व पाकिस्तान यांच्या फाळणीची योजना मांडली.

7. भारताला स्वातंत्र्य कधी मिळाले?

उत्तर – भारताला 15 ऑगस्ट 1947 रोजी स्वातंत्र्य मिळाले.

8. भारतीय स्वातंत्र्य कायदा कधी संमत झाला?

उत्तर – भारतीय स्वातंत्र्य कायदा 18 जुलै 1947 रोजी संमत करण्यात आला.

9. फाळणीच्या वेळी महात्मा गांधी कुठे होते?

उत्तर – फाळणीच्या वेळी महात्मा गांधी बंगालमध्ये शांतता प्रस्थापित करण्याचा प्रयत्न करत होते.

10. गांधीजींची हत्या कोणी केली?

उत्तर – 30 जानेवारी 1948 रोजी नथुराम गोडसेने गांधीजींची हत्या केली.

दीर्घ प्रश्न

1. वेव्हेल योजना कोणत्या प्रमुख तरतुदींवर आधारित होती?

उत्तर – वेव्हेल योजनेत केंद्रीय व प्रांतिक विधिमंडळात मुस्लीम, दलित आणि अल्पसंख्याकांना योग्य प्रतिनिधित्व देण्याची तरतूद होती. व्हाईसरॉयच्या कार्यकारी मंडळात हिंदू आणि मुस्लीम सदस्यांची संख्या समान राहील, असे ठरवले गेले. पण मुस्लीम लीगला विशेष अधिकार देण्याच्या मागणीवरून ती योजना अयशस्वी झाली.

2. बॅ. जीना आणि मुस्लीम लीगने राष्ट्रीय सभेच्या विरोधात कोणता प्रचार केला?

उत्तर – बॅ. जीना आणि मुस्लीम लीगने राष्ट्रीय सभेचा विरोध करताना तिला केवळ हिंदूंची संघटना असल्याचे सांगितले. त्यांनी मुसलमानांना राष्ट्रीय सभेतून काहीच फायदा होणार नाही, असा प्रचार केला. यामुळे भारताच्या फाळणीची मागणी अधिक तीव्र झाली.

3. त्रिमंत्री योजनेतील महत्त्वाच्या तरतुदी कोणत्या होत्या?

उत्तर – त्रिमंत्री योजनेत भारतीय जनतेला स्वतःचे संविधान तयार करण्याचा अधिकार मान्य करण्यात आला. अल्पसंख्याकांचे प्रश्न स्वातंत्र्याच्या आड येणार नाहीत, असे ठरवण्यात आले. पण मुस्लीम लीगने स्वतंत्र पाकिस्तानच्या मागणीवर ठाम राहिल्यामुळे ही योजना यशस्वी होऊ शकली नाही.

4. 16 ऑगस्ट 1946 रोजी मुस्लीम लीगने प्रत्यक्ष कृतिदिन का पाळला?

उत्तर – मुस्लीम लीगने पाकिस्तानची मागणी पूर्ण होत नसल्यामुळे 16 ऑगस्ट 1946 हा दिवस प्रत्यक्ष कृतिदिन म्हणून पाळला. या दिवशी मोठ्या प्रमाणात हिंसाचार झाला आणि हिंदू-मुस्लीम दंगली उसळल्या. बंगालमध्ये प्रचंड हत्याकांड घडले आणि परिस्थिती आणखी चिघळली.

5. हंगामी सरकार का स्थापन करण्यात आले आणि त्याचा काय परिणाम झाला?

उत्तर – देशात हिंसाचार सुरू असताना व्हाईसरॉय वेव्हेल यांनी हंगामी सरकार स्थापन केले, ज्याचे प्रमुख पं. जवाहरलाल नेहरू होते. सुरुवातीला मुस्लीम लीगने सरकारमध्ये सहभागी होण्यास नकार दिला, पण नंतर सामील झाले. त्यांनी अडथळे निर्माण केल्यामुळे सरकारचा कारभार सुरळीत चालू शकला नाही.

6. माउंटबॅटन योजनेची वैशिष्ट्ये कोणती होती?

उत्तर – लॉर्ड माउंटबॅटन यांनी भारत आणि पाकिस्तान अशी दोन स्वतंत्र राष्ट्रे निर्माण करण्याची योजना मांडली. राष्ट्रीय सभेने देशाच्या ऐक्यासाठी विरोध केला, पण मुस्लीम लीगच्या हट्टामुळे आणि हिंसाचारामुळे फाळणी अनिवार्य ठरली. राष्ट्रीय सभेने नाइलाजाने फाळणीच्या निर्णयाला मान्यता दिली.

7. भारतीय स्वातंत्र्य कायद्याने कोणते बदल घडवले?

उत्तर – भारतीय स्वातंत्र्य कायद्यामुळे 15 ऑगस्ट 1947 रोजी भारत आणि पाकिस्तान स्वतंत्र राष्ट्रे बनली. ब्रिटिश पार्लमेंटचा दोन्ही देशांवर कोणताही अधिकार राहिला नाही. संस्थानांना भारत किंवा पाकिस्तानमध्ये विलीन होण्याचा किंवा स्वतंत्र राहण्याचा पर्याय देण्यात आला.

8. भारताच्या स्वातंत्र्यप्राप्तीनंतर गांधीजी कोणत्या कार्यात व्यस्त होते?

उत्तर – स्वातंत्र्यानंतर देशभर आनंदोत्सव साजरा होत असताना, गांधीजी बंगालमध्ये शांतता प्रस्थापित करण्याच्या प्रयत्नात होते. हिंदू-मुस्लीम दंगली थांबवण्यासाठी त्यांनी आपला जीव धोक्यात घातला. अखेर 30 जानेवारी 1948 रोजी त्यांची हत्या झाली.

9. फाळणीमुळे देशाला कोणते मोठे संकट भोगावे लागले?

उत्तर – भारताच्या फाळणीमुळे लाखो लोक बेघर झाले आणि हिंदू-मुस्लीम समुदायांमध्ये भीषण हिंसाचार झाला. दोन्ही देशांत निर्वासितांची मोठी लाट उसळली, आणि अनेक जिवीतहानी झाली. गांधीजींनी शांततेसाठी अपार प्रयत्न केले, पण हिंसाचार पूर्णतः थांबू शकला नाही.

10. गांधीजींची हत्या कशी आणि का झाली?

उत्तर – 30 जानेवारी 1948 रोजी नथुराम गोडसेने गांधीजींची गोळ्या झाडून हत्या केली. गांधीजी हिंदू-मुस्लीम ऐक्यासाठी प्रयत्नशील होते, आणि गोडसेला वाटत होते की गांधीजी मुसलमानांसाठी अधिक झुकत आहेत. त्यामुळे गांधीजींचा बलीदान देशातील शांततेसाठी दिलेला एक मोठा त्याग ठरला.