मेरे रजा साहब
Summary in Marathi
“मेरे रजा साहब” या धड्यात सुप्रसिद्ध भारतीय चित्रकार एस.एच. रजा यांच्या जीवनातील काही महत्त्वाच्या आठवणी लेखिका सुजाता बजाज यांनी आपल्या शब्दांत उलगडल्या आहेत. हा धडा केवळ रजा साहब यांच्या प्रतिभेचे दर्शन घडवत नाही, तर त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वातील सहिष्णुता, मानवतावाद, साधेपणा आणि कला प्रेम यांचेही सूक्ष्म चित्रण करतो.
ही कथा त्या दिवशी सुरू होते जेव्हा लेखिकेला कळते की रजा साहब यांचे निधन झाले आहे. हे ऐकून तिच्या मनात जुन्या आठवणींची मालिका उलगडू लागते. तिने शेवटच्या वेळेस रजा साहब यांना भेटले होते, तेव्हा ते अत्यंत अशक्त स्थितीत होते आणि त्यांनी तिला भेटण्याची इच्छा व्यक्त केली होती. त्यावेळी लेखिकेने त्यांच्या हातांना स्पर्श केला आणि त्यांचा निरोप घेतला होता.
रजा साहब यांचा धर्मनिरपेक्ष दृष्टिकोन:
रजा साहब हे हिंदू, मुस्लिम आणि ख्रिश्चन धर्मप्रति समान श्रद्धा ठेवत. त्यांच्या स्टुडिओमध्ये गणपतीची मूर्ती, बायबल, गीता, कुराण, गांधीजींची आत्मकथा आणि त्यांच्या आईचा फोटो यांसारखी विविध धर्मांची प्रतीके होती. ते गणेशाची पूजा करायचे आणि दर रविवारी चर्चलाही जात असत.
लेखिकेची पहिली भेट आणि प्रवास:
लेखिकेने पहिल्यांदा त्यांना जहांगीर आर्ट गॅलरीत भेटले. त्यांनी रजा साहब यांना मुलाखतीसाठी विचारले, तेव्हा रजा साहब यांनी सहजतेने होकार दिला. मुलाखतीदरम्यान त्यांनी लेखिकेला विचारले की ती अजून काय करते. जेव्हा तिने सांगितले की ती चित्रकला करते, तेव्हा रजा साहब लगेच तिचे चित्र पाहण्यास उत्सुक झाले. पुण्यात तिची चित्रे असल्याने त्यांनी तिला ताबडतोब टॅक्सीने पुण्याला नेले आणि तिची चित्रे पाहून तिला पॅरिसमध्ये येण्यासाठी प्रेरित केले.
रजा साहब यांचा साधेपणा आणि काटेकोरपणा:
रजा साहब अत्यंत काटेकोर होते. त्यांच्या चित्रकलेच्या प्रत्येक पैलूवर त्यांचे पूर्ण लक्ष असे. पेंटिंग विकल्यावर ते स्वतः त्याचे पॅकिंग करायचे, कोणालाही हात लावू देत नसत. त्यांनी एका संवादात सांगितले की, “मुलगी सासरी जाताना तिला नीटनेटके पाठवले पाहिजे, तसेच हे चित्र आहे.” त्यांचे प्रत्येक गोष्ट नजरेखालून घालण्याचे सवयीचे उदाहरण म्हणजे ते प्रत्येक पत्र, प्रत्येक शब्द नीट नजरेखालून घालूनच लिहायचे.
लेखिकेवरील त्यांचे प्रेम:
जेव्हा लेखिका लंडनवरून पॅरिसला आली, तेव्हा रजा साहब रेल्वे स्थानकावर तिला घेण्यासाठी आले होते. इतकंच नाही तर जेव्हा ती एकदा आजारी होती, तेव्हा त्यांनी तिला भारतीय जेवण आणून दिले आणि तिच्या कुटुंबीयांना फोन करून तिची काळजी घेत असल्याचे सांगितले.
त्यांचे साहित्य आणि संगीतप्रेम:
रजा साहब यांना हिंदी, उर्दू, इंग्रजी आणि फ्रेंच भाषांवर प्रभुत्व होते. ते शेर-ओ-शायरी, गझल आणि जुन्या हिंदी चित्रपटगीतांवर विशेष प्रेम करायचे. त्यांच्याकडे एक डायरी होती ज्यात ते सुंदर विचार, कविता आणि मनाला भिडणाऱ्या गोष्टी लिहून ठेवत. लेखिकेची मुलगी हेलेना हिंदी छान बोलत असे, याचा त्यांना अभिमान वाटे आणि ते तिच्याशी शुद्ध हिंदीत बोलत.
त्यांचा साधेपणा आणि जीवनशैली:
ते विविध देशांमध्ये राहत होते, पण त्यांचे हृदय भारतीय संस्कृतीशी जोडलेले होते. त्यांना चमचमीत पदार्थ आवडायचे, पण दाल-चावल आणि आलू-सब्जी हे त्यांचे अत्यंत प्रिय जेवण होते. लेखिका आठवड्यातून एकदा त्यांच्यासाठी भारतीय शाकाहारी पदार्थ पाठवत असे.
लेखिकेचा ‘एंजल गार्डियन’:
लेखिका अनेक वेळा रजा साहब यांना “माझे एंजल गार्डियन” म्हणायची. परंतु २००० नंतर त्यांनी तिला सांगितले, “आता भूमिका बदलली आहे, तूच माझी एंजल गार्डियन आहेस!” यावरून त्यांच्या आत्मीयतेचा आणि परस्पर आदरभावाचा अंदाज येतो.
Summary in Hindi
“मेरे रजा साहब” पाठ में लेखिका सुजाता बजाज ने प्रसिद्ध चित्रकार एस.एच. रजा से जुड़ी अपनी स्मृतियाँ साझा की हैं। इस पाठ में रजा साहब के व्यक्तित्व के अनेक पहलुओं को दर्शाया गया है, जिनमें उनकी सादगी, धार्मिक सहिष्णुता, कला के प्रति समर्पण और युवा कलाकारों को प्रोत्साहित करने की भावना प्रमुख रूप से शामिल हैं।
रजा साहब का धर्मनिरपेक्ष दृष्टिकोण:
वे हिंदू, मुस्लिम और ईसाई धर्मों के प्रति समान श्रद्धा रखते थे। उनके स्टूडियो में गणेशजी की मूर्ति, कुरान, बाइबल, गीता, गांधीजी की आत्मकथा और उनकी माँ का एक फोटो एक साथ रखा रहता था। वे गणेशजी की पूजा करते थे और हर रविवार चर्च भी जाते थे।
लेखिका और रजा साहब की पहली मुलाकात:
जहांगीर आर्ट गैलरी में लेखिका ने पहली बार रजा साहब से मुलाकात की और उनका इंटरव्यू लिया। बातचीत के दौरान जब उन्होंने जाना कि लेखिका चित्रकार हैं, तो वे उत्सुक हो गए और पुणे जाकर उसके चित्र देखने का निश्चय किया। उन्होंने लेखिका को पेरिस आने और अंतरराष्ट्रीय स्तर पर कला का प्रदर्शन करने के लिए प्रेरित किया।
रजा साहब का अनुशासन और समर्पण:
वे अपनी कला के प्रति अत्यंत समर्पित थे। पेंटिंग बेचने के बाद भी वे खुद उसे पैक करते थे और किसी को हाथ नहीं लगाने देते थे। उनके अनुसार, जैसे बेटी ससुराल जाती है, वैसे ही पेंटिंग भी एक जगह से दूसरी जगह सम्मानपूर्वक जानी चाहिए।
रजा साहब और लेखिका का आत्मीय संबंध:
रजा साहब और लेखिका के बीच गुरु-शिष्य और पारिवारिक संबंध जैसा नाता था। जब लेखिका लंदन से पेरिस आई, तो वे स्टेशन पर लेने आए। जब वह बीमार थी, तो वे भारतीय भोजन लेकर आए और उसके परिवार को फोन कर आश्वासन दिया कि वे उसकी देखभाल कर रहे हैं।
साहित्य और संगीत प्रेम:
वे हिंदी, उर्दू, अंग्रेजी और फ्रेंच भाषा में निपुण थे। उन्हें कविताएँ, शेर-ओ-शायरी, ग़ज़ल और पुराने हिंदी फिल्मी गीत सुनना बेहद पसंद था। वे एक डायरी रखते थे, जिसमें सुंदर कविताएँ और प्रेरणादायक बातें लिखते थे।
सादगी भरा जीवन:
रजा साहब को स्वादिष्ट खाने का शौक था, लेकिन दाल-चावल और आलू-सब्जी उनका सबसे प्रिय भोजन था। लेखिका हफ्ते में एक बार उनके लिए भारतीय शाकाहारी खाना बनाकर भेजती थी।
रजा साहब: एक सच्चे मार्गदर्शक
लेखिका अक्सर रजा साहब को “मेरा एंजल गार्जियन” कहती थीं। लेकिन बाद में, रजा साहब ने स्वयं लेखिका को अपना एंजल गार्जियन कहकर संबोधित किया, जो उनके आत्मीय संबंधों को दर्शाता है।
Leave a Reply