भूगोल Question Answers Class 8 Chapter 7 Bhugol Maharashtra Board Marathi Medium

लोकसंख्या

प्रश्न 1: खालील विधाने पूर्ण करा.

(अ) जन्मदर हा मृत्युदरापेक्षा अधिक असल्यास लोकसंख्या……
(i) कमी होते.
(ii) वाढते.
(iii) स्थिर होते.
(iv) अतिरिक्त होते.

उत्तर – (ii) वाढते.

(आ) ………वयोगटांतील लोकांचा समावेश कार्यकारी लोकसंख्येत होतो.
(i) 0 ते 14
(ii) 14 ते 60
(iii) 15 ते 60
(iv) 15 ते 59

उत्तर – 15 ते 59

(इ) समाजात आधुनिक तंत्रज्ञानाचा प्रसार……….. घटकावर अधिक अवलंबून असतो.
(i) लिंग गुणोत्तर
(ii) जन्मदर
(iii) साक्षरता
(iv) स्थलांतर

उत्तर – (iv) स्थलांतर

प्रश्न 2: खालील विधाने तपासा व अयोग्य विधाने दुरुस्त करा.

(अ) प्रदेशाच्या क्षेत्रफळावरून लोकसंख्येची घनता समजते.

उत्तर – योग्य

(आ) साक्षरतेमुळे प्रदेशातील लोकसंख्येची गुणवत्ता ठरते.

उत्तर – योग्य

(इ) ज्या प्रदेशातून लोकसंख्येचे स्थलांतर होते, त्या प्रदेशातील मनुष्यबळावर विपरीत परिणाम होतो.

उत्तर – योग्य

(ई) अधिक आर्थिक सुबत्ता म्हणजेच प्रदेशाचा विकास होतो.

उत्तर – अयोग्य

(उ) विकसनशील देशांचा मानव विकास निर्देशांक एक नसतो. तो तुलनेने कमी असतो.

उत्तर – अयोग्य

प्रश्न 3: थोडक्यात उत्तरे लिहा.

(अ) लोकसंख्या रचनेच्या अभ्यासात कोणत्या बाबी विचारात घेतल्या जातात?

उत्तर –

• लोकसंख्येची वाढ
• लिंग गुणोत्तर
• वयोगट रचना
• साक्षरतेचे प्रमाण
• कार्यरत व अवलंबित गट

(आ) लोकसंख्या वितरणावर परिणाम करणाऱ्या अनुकूल व प्रतिकूल घटकांची यादी तयार करा.

उत्तर –

• अनुकूल घटक: सपाट भूभाग, उपजाऊ माती, मुबलक पाणी, समशीतोष्ण हवामान, उद्योगधंद्यांची उपलब्धता, रोजगाराच्या संधी.
• प्रतिकूल घटक: डोंगराळ भाग, कोरडे हवामान, वाळवंट, नैसर्गिक आपत्ती, दाट जंगल, आर्थिक मागासलेपण.

(इ) लोकसंख्येची घनता अधिक असलेल्या प्रदेशांत  कोणत्या समस्या असतील?

उत्तर –

• पायाभूत सुविधांवर ताण (पाणी, वीज, रस्ते)
• प्रदूषण वाढ
• बेरोजगारी
• वाहतुकीची समस्या
• आरोग्य व स्वच्छतेच्या समस्या

(ई) लिंग गुणोत्तर कमी असलेल्या प्रदेशांत कोणत्या समस्या जाणवतात?

उत्तर –

• विवाह संधींमध्ये असमतोल
• स्त्रियांवरील सामाजिक आणि आर्थिक ताण
• जन्मदर कमी होण्याची शक्यता
• स्त्रियांच्या सुरक्षेचे प्रश्न वाढणे

प्रश्न 4: भौगोलिक कारणे द्या.

(अ) लोकसंख्या हे एक महत्त्वाचे संसाधन आहे.

उत्तर – लोकसंख्या म्हणजेच मनुष्यबळ. सुशिक्षित आणि कुशल लोकसंख्या असली तर त्या प्रदेशाचा विकास वेगाने होतो.

(आ) कार्यकारी लोकसंख्या गट महत्त्वाचा असतो.

उत्तर – 15 ते 59 वयोगटातील व्यक्ती उत्पादनक्षम असतात. त्या गटाच्या श्रमशक्तीवरच अर्थव्यवस्था अवलंबून असते.

(इ) वयोगट रचनेचा अभ्यास आवश्यक आहे.

उत्तर – वयोगट रचनेच्या अभ्यासातून कार्यरत व अवलंबित गटांचे प्रमाण समजू शकते. त्यामुळे सामाजिक व आर्थिक धोरणे आखता येतात.

(ई) साक्षरतेचा विकासाशी थेट संबंध असतो.

उत्तर – साक्षरता वाढल्याने लोकशाही मजबूत होते, बेरोजगारी कमी होते, आर्थिक सुबत्ता येते आणि समाजात विज्ञान व तंत्रज्ञानाचा स्वीकार वाढतो.

(उ) मानवी विकास निर्देशांकामुळे देशातील नागरिकांची खरी प्रगती कळते.

उत्तर – या निर्देशांकात आरोग्य, शिक्षण, आणि आर्थिक परिस्थितीचा समावेश असतो. त्यामुळे फक्त GDP पेक्षा नागरिकांच्या जीवनमानाचा योग्य अंदाज येतो.

प्रश्न 5: टिपा लिहा.

(अ) लिंग गुणोत्तर: दर 1000 पुरुषांमागे असलेल्या स्त्रियांची संख्या दर्शवणारा प्रमाण. स्त्री-पुरुष संख्येतील समतोल टिकवण्यासाठी लिंग गुणोत्तर संतुलित असणे आवश्यक आहे.

(आ) वयोगट रचना: लोकसंख्येची लहान, कार्यक्षम व वृद्ध अशा तीन गटांत विभागणी. कार्यक्षम वयोगट जितका मोठा तितका देशाचा विकास जास्त.

(इ) साक्षरता: एखाद्या प्रदेशातील शिक्षणाची पातळी दर्शवणारा घटक. शिक्षणामुळे समाजाची गुणवत्ता सुधारते व आर्थिक विकासाला चालना मिळते.