१. क्षेत्रभेट म्हणजे काय?
क्षेत्रभेट म्हणजे भौगोलिक घटक व प्रक्रियांचा प्रत्यक्ष अनुभव घेण्यासाठी केलेली भेट. यामुळे विद्यार्थ्यांना भूगोलातील संकल्पना समजण्यास मदत होते. क्षेत्रभेटीदरम्यान निसर्ग, पर्यावरण, मानवी क्रिया आणि भूगोलातील विविध घटकांचा अभ्यास करता येतो.
२. क्षेत्रभेटीचे महत्त्व
- प्रत्यक्ष निरीक्षणाद्वारे भौगोलिक संकल्पना समजण्यास मदत होते.
- विद्यार्थी स्वानुभवातून शिकतात आणि अभ्यास अधिक प्रभावी होतो.
- मानवी आणि भौगोलिक घटक यांच्यातील संबंध समजतो.
- क्षेत्रभेटीतील निरीक्षण व माहितीचा उपयोग अहवाल लेखनासाठी केला जातो.
३. क्षेत्रभेटीचे नियोजन
क्षेत्रभेट यशस्वी करण्यासाठी तिचे योग्य नियोजन आवश्यक असते. त्यामध्ये पुढील गोष्टींचा समावेश असतो:
१) विषयाची निवड:
- अभ्यासाच्या उद्देशानुसार क्षेत्रभेटीचे ठिकाण निवडले जाते.
२) ठिकाण आणि कालावधी:
- भेट द्यावयाच्या ठिकाणाची पूर्वतयारी केली जाते.
- ठिकाण किती दिवसांसाठी भेट द्यायची हे ठरवले जाते.
३) आवश्यक साहित्य:
- प्रश्नावली, नोंदवही, कॅमेरा, पेन, पेन्सिल इ. साहित्य सोबत ठेवले जाते.
४) कार्यालयाची परवानगी:
- भेटीच्या पूर्वतयारीसाठी संबंधित कार्यालयाची परवानगी घेतली जाते.
५) सुरक्षितता:
- क्षेत्रभेटीत कोणतेही नुकसान होणार नाही याची काळजी घेतली जाते.
४. क्षेत्रभेटीतील माहिती संकलन
क्षेत्रभेटीदरम्यान आवश्यक माहिती गोळा करण्यासाठी प्रश्नावली तयार केली जाते. उदाहरणार्थ, तालुका व जिल्हा निवडणूक कार्यालयाला भेट दिल्यास खालील प्रश्न विचारले जाऊ शकतात:
- कार्यालयाचे नाव आणि प्रमुख पद कोणते आहे?
- कार्यालयात कोणकोणती कामे केली जातात?
- मतदार यादी कशी तयार केली जाते?
- निवडणुकीदरम्यान कोणत्या गोष्टींची खबरदारी घेतली जाते?
- मतदान प्रक्रिया पारदर्शक ठेवण्यासाठी कोणते उपाय केले जातात?
५. क्षेत्रभेटीचे उदाहरण – निवडणूक कार्यालयाला भेट
विद्यार्थ्यांनी आपल्या शिक्षकांसह तहसील कार्यालयाला भेट दिली. तिथे निवडणुकीची संपूर्ण प्रक्रिया जाणून घेण्यासाठी प्रश्नावली तयार केली. निवडणूक निर्णय अधिकाऱ्यांची भेट घेऊन माहिती संकलित केली. संकलित माहितीचा अहवाल तयार करून त्याचे उपयोग शाळेतील निवडणुकीसाठी केला.
६. अहवाल लेखन
क्षेत्रभेटीनंतर संकलित माहितीच्या आधारे अहवाल तयार केला जातो. अहवालामध्ये खालील बाबींचा समावेश असतो:
- प्रस्तावना: क्षेत्रभेटीचा उद्देश व ठिकाण
- कार्यालयातील कर्मचारी: त्यांच्या जबाबदाऱ्या
- कार्यालयाचे कार्य: मतदार नोंदणी, निवडणूक नियोजन
- येणाऱ्या समस्या व उपाययोजना: अडचणी व त्यावरील उपाय
- आभार: मदत करणाऱ्या व्यक्तींचे आभार
- संदर्भसूची: वापरलेले स्रोत, दस्तऐवज
अहवाल लेखन करताना नकाशे, आलेख, चित्रे आणि छायाचित्रांचा उपयोग केला जातो. अहवाल वर्गात गट करून किंवा वैयक्तिकरित्या सादर केला जातो.
७. क्षेत्रभेटीतील उपक्रम
विद्यार्थ्यांनी एखाद्या विशिष्ट स्थळाला किंवा कार्यालयाला भेट देण्यासाठी नियोजन आराखडा आणि प्रश्नावली तयार करावी.
उदा.
- तलाठी कार्यालय
- लघुउद्योग
- पोलीस स्टेशन
- कृषी विभाग
८. निष्कर्ष
क्षेत्रभेटीमुळे विद्यार्थ्यांना प्रत्यक्ष अनुभव घेण्याची संधी मिळते. यामुळे पुस्तकी ज्ञानाची अंमलबजावणी करता येते. संकलित माहितीचा उपयोग अहवाल लेखन आणि इतर उपक्रमांसाठी केला जातो.
Leave a Reply