भूगोल Important Questions Class 8 Chapter 8 Bhugol Maharashtra Board Marathi Medium

उद्योग

लहान प्रश्न

1. उद्योग म्हणजे काय?

उत्तर – कच्च्या मालावर प्रक्रिया करून तयार माल तयार करणाऱ्या उत्पादन पद्धतीस उद्योग म्हणतात.

2. लोह-पोलाद उद्योगासाठी कोणता मुख्य कच्चा माल लागतो?

उत्तर – लोहखनिज, कोळसा आणि चुनखडी हे लोह-पोलाद उद्योगाचे मुख्य कच्चे पदार्थ आहेत.

3. साखर उद्योग कोणत्या प्रकारच्या उद्योगात मोडतो?

उत्तर – साखर उद्योग हा कृषी-आधारित उद्योग आहे.

4. माहिती तंत्रज्ञान उद्योग मुख्यतः कोणत्या शहरांमध्ये विकसित झाले आहे?

उत्तर – बेंगळुरू, पुणे, हैदराबाद, नोएडा आणि चेन्नई येथे माहिती तंत्रज्ञान उद्योग विकसित झाले आहेत.

5. औद्योगिक विकासावर परिणाम करणारे प्रमुख घटक कोणते?

उत्तर – कच्चा माल, मनुष्यबळ, वाहतूक सुविधा, बाजारपेठ, वीज आणि पाणी हे उद्योगविकासाचे प्रमुख घटक आहेत.

6. उद्योगांचे दोन प्रमुख प्रकार कोणते?

उत्तर – लघुउद्योग आणि अवजड उद्योग.

7. औद्योगिक प्रदूषणामुळे कोणत्या प्रकारचे प्रदूषण होते?

उत्तर – हवेचे, पाण्याचे, ध्वनी आणि जमिनीचे प्रदूषण होते.

8. महाराष्ट्र औद्योगिक विकास महामंडळ (M.I.D.C.) कधी स्थापन झाले?

उत्तर – 1 ऑगस्ट 1962 रोजी M.I.D.C. ची स्थापना झाली.

9. उद्योगांचे सामाजिक दायित्व किती टक्के नफ्यातून करावे लागते?

उत्तर – किमान 2% नफा सामाजिक कार्यासाठी खर्च करावा लागतो.

10. औद्योगिकरणामुळे कोणता मोठा फायदा होतो?

उत्तर – औद्योगिकरणामुळे रोजगार वाढतो आणि देशाचा आर्थिक विकास होतो.

दीर्घ प्रश्न

1. औद्योगिक विकासाचा देशाच्या अर्थव्यवस्थेवर काय परिणाम होतो?

उत्तर – औद्योगिक विकासामुळे नवीन रोजगार निर्माण होतो, निर्यात वाढते आणि देशाच्या GDP मध्ये वाढ होते. देशाच्या आर्थिक स्थैर्यासाठी उद्योग महत्वाची भूमिका बजावतात. तसेच, विविध क्षेत्रांमध्ये आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर वाढतो.

2. कृषीपूरक उद्योग म्हणजे काय? त्याचे उदाहरण द्या.

उत्तर – जे उद्योग शेतीशी संबंधित असतात त्यांना कृषीपूरक उद्योग म्हणतात. यामध्ये दुग्धव्यवसाय, कापूस उद्योग, साखर उद्योग आणि अन्नप्रक्रिया उद्योगांचा समावेश होतो. हे उद्योग मुख्यतः ग्रामीण भागात मोठ्या प्रमाणात चालवले जातात.

3. लोह-पोलाद उद्योगासाठी जमशेदपूर हे स्थान का निवडले गेले?

उत्तर – जमशेदपूरजवळ लोहखनिज, कोळसा आणि चुनखडी विपुल प्रमाणात उपलब्ध आहेत. तसेच, वाहतूक आणि मनुष्यबळाची सोय असल्याने हा उद्योग येथे स्थापन करण्यात आला. उद्योगाच्या वाढीसाठी सर्व अनुकूल घटक येथे उपलब्ध आहेत.

4. द्योगांच्या सामाजिक दायित्वाचा अर्थ स्पष्ट करा.

उत्तर – मोठ्या उद्योगांनी आपल्या नफ्याचा काही भाग समाजाच्या विकासासाठी वापरणे आवश्यक आहे, याला उद्योगांचे सामाजिक दायित्व म्हणतात. यामध्ये शिक्षण, आरोग्यसेवा, पर्यावरण संरक्षण आणि स्थानिक विकास यासाठी मदत केली जाते. यामुळे समाजाची आणि उद्योगांची दोन्ही प्रगती होते.

5. औद्योगिक प्रदूषण टाळण्यासाठी कोणते उपाय करायला हवेत?

उत्तर – कारखान्यातून निघणाऱ्या सांडपाण्याची योग्य विल्हेवाट लावावी. धूर कमी करण्यासाठी चांगल्या तंत्रज्ञानाचा वापर करावा. हरित क्षेत्र वाढवून पर्यावरण संरक्षण करावे आणि ऊर्जा कार्यक्षम साधने वापरावीत.

6. माहिती तंत्रज्ञान उद्योगाचा विकास कशामुळे झाला?

उत्तर – संगणक, इंटरनेट आणि सॉफ्टवेअर तंत्रज्ञानाच्या वाढत्या वापरामुळे माहिती तंत्रज्ञान उद्योग वेगाने वाढला. भारतात कुशल मनुष्यबळ असल्यामुळे हा उद्योग मोठ्या प्रमाणात फोफावला. बेंगळुरू, पुणे आणि नोएडा ही प्रमुख IT केंद्रे म्हणून ओळखली जातात.

7. औद्योगिकरणामुळे स्थलांतराचा प्रश्न कसा निर्माण होतो?

उत्तर – मोठ्या शहरांमध्ये उद्योग वाढल्यामुळे ग्रामीण भागातील लोक नोकऱ्यांसाठी शहरांकडे स्थलांतर करतात. यामुळे शहरांमध्ये झोपडपट्ट्यांची संख्या वाढते, वाहतूक आणि पाणीपुरवठ्यावर ताण येतो. त्यामुळे संतुलित औद्योगिक विकास महत्त्वाचा ठरतो.

8. औद्योगिकरणामुळे होणाऱ्या पर्यावरणीय समस्यांवर सरकार कोणते उपाय करते?

उत्तर – सरकारने जल व वायू प्रदूषण नियंत्रण कायदा, पर्यावरण संरक्षण कायदा लागू केले आहेत. प्रदूषण करणाऱ्या उद्योगांवर दंड लावला जातो. हरित उद्योगांना प्रोत्साहन दिले जाते आणि स्वच्छ ऊर्जा प्रकल्पांना मदत केली जाते.

9. M.I.D.C. कशासाठी स्थापन करण्यात आले?

उत्तर – महाराष्ट्र औद्योगिक विकास महामंडळाची (M.I.D.C.) स्थापना राज्यभर उद्योगांचे विकेंद्रीकरण करण्यासाठी करण्यात आली. यामुळे उद्योगांना वीज, पाणी, वाहतूक आणि जमीन उपलब्ध करून दिली जाते. त्यामुळे राज्यातील औद्योगिकरणाला गती मिळते.

10. उद्योगांच्या स्थानीकरणासाठी कोणते घटक महत्त्वाचे असतात?

उत्तर – उद्योगांसाठी कच्चा माल, पाणी, वीज, वाहतूक, बाजारपेठ, कुशल मनुष्यबळ आणि सरकारच्या योजना हे घटक महत्त्वाचे असतात. हे घटक ज्या ठिकाणी जास्त प्रमाणात उपलब्ध असतात, त्या ठिकाणी उद्योग अधिक प्रमाणात स्थापन होतात.