भूमी उपयोजन
लहान प्रश्न
1. भूमी उपयोजन म्हणजे काय?
उत्तर – प्रदेशातील भूमीचा विशिष्ट कारणांसाठी केलेला उपयोग म्हणजे भूमी उपयोजन.
2. ग्रामीण भूमी उपयोजनाचा प्रमुख भाग कोणता आहे?
उत्तर – ग्रामीण भूमी उपयोजनाचा प्रमुख भाग शेती आहे.
3. नागरी भागात सर्वाधिक जागा कोणत्या उपयोगासाठी असते?
उत्तर – नागरी भागात सर्वाधिक जागा निवासी क्षेत्रासाठी असते.
4. सातबारा उताऱ्यात काय माहिती दिली जाते?
उत्तर – सातबारा उताऱ्यात जमिनीचा मालकी हक्क, पीक, कर्ज आदींची माहिती दिली जाते.
5. गायरान जमीन कोणाच्या मालकीची असते?
उत्तर – गायरान जमीन ग्रामपंचायत किंवा शासनाच्या मालकीची असते.
6. केंद्रीय व्यवहार विभागात कोणत्या सुविधा असतात?
उत्तर – बँका, मोठी कार्यालये आणि व्यावसायिक केंद्रे असतात.
7. खनिजयुक्त जमिनीचा उपयोग कशासाठी केला जातो?
उत्तर – खाणकाम आणि खनिज उत्खननासाठी केला जातो.
8. शहरात वाहतूक सुविधांसाठी कोणत्या सोयी असतात?
उत्तर – बस, रेल्वे, मेट्रो, रस्ते आणि वाहनतळ अशा सुविधा असतात.
9. वनक्षेत्रातून कोणकोणती उत्पादने मिळतात?
उत्तर – लाकूड, डिंक, गवत आणि औषधी वनस्पती मिळतात.
10. मिश्र भूमी उपयोजन म्हणजे काय?
उत्तर – एकाच जागेचा निवासी, व्यावसायिक आणि मनोरंजनासाठी केलेला उपयोग म्हणजे मिश्र भूमी उपयोजन.
दीर्घ प्रश्न
1. भूमी उपयोजनावर कोणते घटक परिणाम करतात?
उत्तर – भूमी उपयोजनावर नैसर्गिक व मानवी घटकांचा परिणाम होतो. नैसर्गिक घटकांमध्ये हवामान, मृदा, जलसंपत्ती आणि भू-संरचना येतात. मानवी घटकांमध्ये लोकसंख्या, नागरीकरण, वाहतूक आणि शासनाचे धोरण यांचा समावेश होतो.
2. ग्रामीण व नागरी भूमी उपयोजनात काय फरक असतो?
उत्तर – ग्रामीण भूमी उपयोजन प्रामुख्याने शेती, वने आणि गायरान जमिनीवर आधारित असते. नागरी भूमी उपयोजनात निवासी, व्यावसायिक आणि वाहतूक क्षेत्रांचा समावेश होतो. ग्रामीण भागात लोकसंख्या विरळ असते, तर नागरी भागात ती दाट असते.
3. सातबारा उतारा म्हणजे काय आणि तो कसा उपयोगी ठरतो?
उत्तर – सातबारा उतारा हा जमिनीच्या मालकी हक्काविषयी माहिती देणारा शासकीय दस्तऐवज आहे. यात जमिनीचा प्रकार, पिकांचे स्वरूप, कर्जाचा बोजा इत्यादी माहिती नोंदलेली असते. जमिनीशी संबंधित व्यवहार करताना हा उतारा अत्यंत महत्त्वाचा असतो.
4. नियोजित शहरे कोणती आणि त्यांचे महत्त्व काय आहे?
उत्तर – नियोजित शहरे म्हणजे नियोजनपूर्वक विकसित केलेली शहरे. उदा., चंदीगड, भुवनेश्वर, ब्राझिलिया, वॉशिंग्टन डी.सी. अशी शहरे नियोजित आहेत. या शहरांमध्ये वाहतूक, पायाभूत सुविधा आणि पर्यावरणीय शाश्वतता यांचा समतोल राखलेला असतो.
5. जमिनीचा प्रकार व तिचा उपयोग स्पष्ट करा.
उत्तर – जमिनीचे उपयोग तिच्या प्रकारावर अवलंबून असतात. खनिजयुक्त जमिनीत खाणकाम केले जाते, सुपीक जमिनीत शेती केली जाते, तर डोंगराळ प्रदेशात वने आढळतात. नागरी भागात निवासी, व्यावसायिक आणि औद्योगिक वापरासाठी जमिनीचा उपयोग केला जातो.
6. शहरांमध्ये वाहतूक सुविधांचे महत्त्व काय असते?
उत्तर – शहरांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर लोकसंख्या असल्याने वाहतुकीची गरज वाढते. रस्ते, रेल्वे, मेट्रो आणि बससेवा ही नागरी वाहतूक व्यवस्था सुलभ बनवतात. चांगली वाहतूक व्यवस्था शहराच्या अर्थव्यवस्थेच्या वाढीस मदत करते.
7. भूमी उपयोजन व क्षेत्रीय विकास यांचा काय संबंध आहे?
उत्तर – चांगल्या भूमी उपयोजनामुळे क्षेत्रीय विकासाला चालना मिळते. शेतीयोग्य जमीन वाढवल्यास कृषी उत्पादन वाढते, तर औद्योगिक क्षेत्र वाढवल्यास रोजगाराच्या संधी उपलब्ध होतात. नियोजनबद्ध भूमी उपयोजनामुळे एकूणच आर्थिक आणि सामाजिक विकास शक्य होतो.
8. मिश्र भूमी उपयोजनाचे महत्त्व स्पष्ट करा.
उत्तर – मिश्र भूमी उपयोजन म्हणजे एकाच भागात वेगवेगळ्या प्रकारच्या क्रियाकलापांसाठी जमिनीचा उपयोग करणे. उदा., निवासी, व्यावसायिक आणि मनोरंजन क्षेत्र एका ठिकाणी आढळते. यामुळे नागरिकांना सुविधा सहज उपलब्ध होतात आणि वेळ वाचतो.
9. औद्योगिकीकरणामुळे भूमी उपयोजनावर काय परिणाम होतो?
उत्तर – औद्योगिकीकरणामुळे शेतीयोग्य जमीन कमी होते आणि औद्योगिक क्षेत्र वाढते. त्यामुळे जमिनीच्या किमती वाढतात, शहरीकरण वाढते आणि पर्यावरणीय बदल घडून येतात. यामुळे नियोजनबद्ध भूमी उपयोजनाची गरज निर्माण होते.
10. नियोजित शहरांमध्ये भूमी उपयोजन कसे असते?
उत्तर – नियोजित शहरांमध्ये भूमी उपयोजन सुनियोजित आणि संतुलित असते. निवासी, व्यावसायिक, वाहतूक आणि सार्वजनिक सेवांसाठी स्वतंत्र जागा राखीव ठेवली जाते. यामुळे शहरातील दैनंदिन जीवन सुकर होते आणि नागरी समस्या कमी होतात.
Leave a Reply