भूगोल Important Questions Class 8 Chapter 5 Bhugol Maharashtra Board Marathi Medium

सागरी प्रवाह

लहान प्रश्न

1. सागरी प्रवाह म्हणजे काय?

उत्तर – महासागरातील पाण्याच्या सातत्यपूर्ण आणि ठराविक दिशेने होणाऱ्या हालचालींना सागरी प्रवाह म्हणतात.

2. सागरी प्रवाहांचे प्रमुख प्रकार कोणते?

उत्तर – उष्ण प्रवाह आणि थंड प्रवाह.

3. सागरी प्रवाहांची निर्मिती कोणत्या घटकांमुळे होते?

उत्तर – तापमान, क्षारता, घनता, वारे आणि पृथ्वीचे परिभ्रमण.

4. उष्ण प्रवाह कोणत्या दिशेने वाहतात?

उत्तर – विषुववृत्ताकडून ध्रुवांकडे.

5. थंड प्रवाह कोणत्या दिशेने वाहतात?

उत्तर – ध्रुवीय प्रदेशाकडून विषुववृत्ताकडे.

6. हंबोल्ट प्रवाह कोणत्या महासागरात आहे?

उत्तर – पॅसिफिक महासागरात.

7. सागरी प्रवाहांचा वेग साधारण किती असतो?

उत्तर – ताशी 2 ते 10 किमी.

8. उष्ण आणि थंड प्रवाह जिथे एकत्र येतात तिथे काय तयार होते?

उत्तर – दाट धुके व मत्स्यक्षेत्र.

9. शीत सागरी प्रवाहांमुळे किनाऱ्यालगत हवामान कसे राहते?

उत्तर – थंड आणि कोरडे.

10. सागरी प्रवाहांचा जलवाहतुकीवर काय परिणाम होतो?

उत्तर – प्रवाहांच्या दिशेने जलवाहतूक केल्यास इंधन व वेळेची बचत होते.

दीर्घ प्रश्न

1. सागरी प्रवाहांची निर्मिती कशी होते?

उत्तर – सागरी प्रवाहांची निर्मिती मुख्यतः तापमानातील फरक, क्षारता, वारे आणि पृथ्वीच्या परिभ्रमणामुळे होते. गरम पाणी हलके असल्याने ते वर जाते आणि थंड पाणी जड असल्याने खाली येते. या हालचालींमुळे समुद्रात ठराविक प्रवाह निर्माण होतात.

2. उष्ण प्रवाहांचा किनारी हवामानावर काय परिणाम होतो?

उत्तर – उष्ण प्रवाह ज्या थंड प्रदेशांत वाहतात तिथे तापमान वाढते आणि हवामान सौम्य होते. यामुळे किनारी प्रदेशात अधिक पाऊस पडतो आणि शेती व मानवी जीवनासाठी अनुकूल परिस्थिती निर्माण होते. उदा. गल्फ प्रवाहामुळे युरोपमध्ये सौम्य हवामान असते.

3. थंड प्रवाह किनारी प्रदेशाच्या हवामानावर कसा परिणाम करतात?

उत्तर – थंड प्रवाह ज्या प्रदेशात वाहतात तेथे तापमान कमी होते आणि हवामान थंड व कोरडे राहते. त्यामुळे अशा प्रदेशात पर्जन्य कमी पडतो व अनेक ठिकाणी वाळवंटे तयार होतात. उदा. पेरू प्रवाहामुळे अटाकामा वाळवंट निर्माण झाले आहे.

4. सागरी प्रवाह मासेमारी व्यवसायासाठी कसे उपयुक्त ठरतात?

उत्तर – उष्ण आणि थंड प्रवाह जिथे एकत्र येतात तिथे मोठ्या प्रमाणात पोषक तत्त्व आणि प्लवक सजीव आढळतात. हे प्लवक लहान माशांचे खाद्य असल्यामुळे तिथे मोठ्या प्रमाणात मासे आढळतात. त्यामुळे अशा भागांमध्ये मत्स्य व्यवसाय मोठ्या प्रमाणात विकसित झालेला असतो.

5. हिंदी महासागरातील सागरी प्रवाहांचे वैशिष्ट्य काय आहे?

उत्तर – हिंदी महासागरातील सागरी प्रवाह इतर महासागरांपेक्षा वेगळे आहेत, कारण येथे मान्सून वाऱ्यांचा मोठा प्रभाव आहे. उन्हाळ्यात प्रवाह घड्याळाच्या काट्याच्या दिशेने वाहतात, तर हिवाळ्यात विरुद्ध दिशेने वाहतात. त्यामुळे हिंदी महासागरात प्रवाह हंगामानुसार बदलतात.

6. सागरी प्रवाह जलवाहतुकीसाठी कसे उपयुक्त असतात?

उत्तर – जलवाहतूक करताना जहाजे सागरी प्रवाहांच्या दिशेने जात असल्यास त्यांचा वेग वाढतो आणि इंधनाची बचत होते. त्यामुळे व्यापारी जहाजे अनेकदा प्रवाहांचा अभ्यास करून योग्य मार्ग निवडतात. तसेच, काही प्रवाह वाहतुकीसाठी अडथळा ठरू शकतात, उदा. हिमनग वाहून आणणारे थंड प्रवाह.

7. ग्रीनलँड आणि अटलांटिक महासागरातील खोल सागरी प्रवाह कसे कार्य करतात?

उत्तर – ग्रीनलँड जवळील पाणी थंड असल्याने त्याची घनता जास्त असते आणि ते समुद्राच्या तळाशी जाते. हे पाणी अटलांटिक महासागरातून अंटार्क्टिकापर्यंत वाहते व तिथून उष्णता व क्षारता संतुलित करणारे प्रवाह तयार होतात. या हालचालींमुळे समुद्रातील पोषक तत्त्वांचे पुनर्वितरण होते.

8. सागरी प्रवाह हवामान बदलांवर कसा प्रभाव टाकतात?

उत्तर – सागरी प्रवाह हवामानावर मोठा प्रभाव टाकतात कारण ते उष्णता आणि आर्द्रता एका प्रदेशातून दुसऱ्या प्रदेशात नेतात. उष्ण प्रवाह किनाऱ्यालगत हवामान सौम्य करतात, तर थंड प्रवाह थंडी वाढवतात. यामुळे समुद्री किनाऱ्यावरील प्रदेशांचे हवामान स्थिर राहण्यास मदत होते.

9. सागरी प्रवाहांमुळे कोणते धोके संभवतात?

उत्तर – काही सागरी प्रवाह हिमनग वाहून नेतात, जे जहाजांसाठी मोठा धोका ठरू शकतात. न्यूफाउंडलँड बेटाजवळ लॅब्राडोर आणि गल्फ प्रवाह एकत्र येतात, त्यामुळे दाट धुके तयार होते. धुक्यामुळे जलवाहतुकीस अडथळा निर्माण होतो आणि जहाजांना अपघाताचा धोका संभवतो.

10. सागरी प्रवाह नसते तर काय झाले असते?

उत्तर – सागरी प्रवाह नसते तर महासागरातील पाणी संचित राहून सजीवसृष्टीस आवश्यक पोषकतत्त्वांचा अभाव निर्माण झाला असता. मत्स्य व्यवसायावर विपरीत परिणाम झाला असता, आणि हवामानात तीव्र बदल झाले असते. त्यामुळे सागरी प्रवाह पृथ्वीवरील पर्यावरणीय समतोल राखण्यास मदत करतात.