आर्द्रता व ढग
लहान प्रश्न
1. आर्द्रता म्हणजे काय?
उत्तर – हवेतील बाष्पाच्या प्रमाणाला आर्द्रता म्हणतात.
2. बाष्पीभवन म्हणजे काय?
उत्तर – पाण्याचे वायुरूपात रूपांतर होण्याच्या प्रक्रियेला बाष्पीभवन म्हणतात.
3. सांद्रीभवन म्हणजे काय?
उत्तर – वातावरणातील बाष्पाचे द्रवरूपात रूपांतर होण्याच्या प्रक्रियेला सांद्रीभवन म्हणतात.
4. कोणते ढग वादळी पाऊस आणतात?
उत्तर – क्युम्युलो निम्बस ढग वादळी पाऊस आणतात.
5. सापेक्ष आर्द्रता कशावर अवलंबून असते?
उत्तर – सापेक्ष आर्द्रता हवेच्या तापमानावर व बाष्पधारण क्षमतेवर अवलंबून असते.
6. ढग कसे तयार होतात?
उत्तर – गरम हवा वर जाते, थंड होते आणि बाष्पाचे जलकण किंवा हिमकण बनतात.
7. वाळवंटातील हवा का कोरडी असते?
उत्तर – वाळवंटात आर्द्रतेचे प्रमाण खूप कमी असल्याने हवा कोरडी असते.
8. ढगांचे प्रमुख किती प्रकार आहेत?
उत्तर – ढगांचे तीन प्रमुख प्रकार आहेत – उच्च, मध्यम आणि कमी उंचीवरील.
9. हवेतील आर्द्रता कशा पद्धतीने मोजली जाते?
उत्तर – हवेतील आर्द्रता ग्रॅम प्रति घनमीटर किंवा टक्केवारीत मोजली जाते.
10. ढग का तरंगतात?
उत्तर – ढगांमधील जलकण सूक्ष्म आणि हलके असल्याने ते हवेत तरंगतात.
दीर्घ प्रश्न
1. आर्द्रता म्हणजे काय? हवेतील आर्द्रतेवर कोणते घटक प्रभाव टाकतात?
उत्तर – आर्द्रता म्हणजे हवेतील बाष्पाचे प्रमाण. हवेचे तापमान, वाऱ्याचा वेग आणि वातावरणातील जलस्रोत यावर आर्द्रता अवलंबून असते. समुद्रकिनारी आर्द्रता जास्त असते, तर वाळवंटी प्रदेशात कमी असते.
2. सापेक्ष आर्द्रता आणि निरपेक्ष आर्द्रता यामध्ये काय फरक आहे?
उत्तर – निरपेक्ष आर्द्रता म्हणजे एका घनमीटर हवेत उपस्थित असलेले बाष्पाचे प्रत्यक्ष प्रमाण. सापेक्ष आर्द्रता म्हणजे निरपेक्ष आर्द्रता आणि बाष्पधारण क्षमतेचे गुणोत्तर टक्केवारीत व्यक्त केले जाते. तापमान वाढल्यास सापेक्ष आर्द्रता कमी होते, कारण गरम हवा अधिक बाष्प धारण करू शकते.
3. बाष्पीभवन म्हणजे काय? कोणत्या घटकांमुळे बाष्पीभवनाचा वेग बदलतो?
उत्तर – पाण्याचे वायुरूपात रूपांतर होण्याच्या प्रक्रियेला बाष्पीभवन म्हणतात. तापमान जास्त असेल, वाऱ्याचा वेग अधिक असेल आणि हवा कोरडी असेल, तर बाष्पीभवन वेगाने होते. दमट हवामानात बाष्पीभवनाची प्रक्रिया मंदावते कारण हवा आधीच बाष्पाने भरलेली असते.
4. सांद्रीभवन म्हणजे काय? हे कसे घडते?
उत्तर – वायुरूप बाष्पाचे जलरूपात रूपांतर होण्याच्या प्रक्रियेला सांद्रीभवन म्हणतात. हवेत उपस्थित बाष्प जेव्हा थंड पृष्ठभागाच्या संपर्कात येते तेव्हा ते द्रव स्वरूपात बदलते. उदा. थंड पेय असलेल्या ग्लासाच्या बाहेर पाण्याचे थेंब जमा होतात.
5. ढग कसे तयार होतात?
उत्तर – सूर्याच्या उष्णतेने पृथ्वीवरील पाणी बाष्पीभवन होऊन वर जाते. उंचावर गेल्यावर हवेचे तापमान कमी होते, त्यामुळे बाष्पाचे लहान लहान जलकण किंवा हिमकण तयार होतात. हे सूक्ष्म जलकण एकत्र येऊन ढग तयार करतात.
6. क्युम्युलो निम्बस ढग कसे तयार होतात आणि त्यांचा परिणाम काय असतो?
उत्तर – क्युम्युलस ढग मोठ्या प्रमाणात बाष्पीभवन आणि उर्ध्वगामी वाऱ्यांमुळे वाढतात आणि क्युम्युलो निम्बस ढग बनतात. हे ढग गडगडाट, विजा आणि जोरदार पावसासह वादळ निर्माण करतात. कधीकधी गारपीट आणि ढगफुटी सारखी परिस्थितीही निर्माण होते.
7. ढगफुटी म्हणजे काय? त्याचे परिणाम काय असतात?
उत्तर – ढगफुटी म्हणजे अल्प कालावधीत विशिष्ट ठिकाणी मोठ्या प्रमाणावर पाऊस पडणे. त्यामुळे पूर, दरडी कोसळणे आणि शेतीचे नुकसान होण्याची शक्यता असते. हा प्रकार प्रामुख्याने पर्वतीय भागात आढळतो, जसे की हिमालयातील काही भाग.
8. हवेतील आर्द्रतेचे मापन कसे केले जाते?
उत्तर – आर्द्रतेचे मापन ग्रॅम प्रति घनमीटर (g/m³) किंवा सापेक्ष आर्द्रता टक्केवारीत केले जाते. हायग्रोमीटर किंवा सायकॉमिटर या उपकरणांचा आर्द्रतेचे मापन करण्यासाठी उपयोग केला जातो. सापेक्ष आर्द्रतेचा हवामानावर मोठा प्रभाव असतो, त्यामुळे त्याचे मोजमाप महत्त्वाचे असते.
9. ढग आकाशात तरंगतात, त्याचे कारण काय आहे?
उत्तर – ढगांमधील जलकण आणि हिमकण अतिशय सूक्ष्म आणि हलके असतात. हे कण हवेच्या उर्ध्वगामी प्रवाहामुळे हवेत तरंगतात आणि वाऱ्याच्या दिशेनुसार हलतात. उष्ण हवा वर जात राहिल्यास ढग जास्त उंच जातात आणि गडगडाटी वृष्टी निर्माण करतात.
10. वाळवंटी भागात हवामान कोरडे का असते?
उत्तर – वाळवंटी प्रदेशात पर्जन्यमान अत्यल्प असल्याने बाष्पाचे प्रमाण खूप कमी असते. येथे उष्णता जास्त असल्याने बाष्पीभवन वेगाने होते, पण नवीन बाष्प उपलब्ध होत नाही. त्यामुळे हवा कोरडी आणि गरम राहते आणि वनस्पती व प्राण्यांचे जीवन कठीण होते.
Leave a Reply