मराठी बालभारती Notes Class 8 Chapter 2 Balbharati Maharashtra Board

माझ्या देशावर माझे प्रेम आह

१. परिचय:

या पाठात लेखकाने प्रतिज्ञेतील “माझ्या देशावर माझे प्रेम आहे” या वाक्याचा सखोल अर्थ स्पष्ट केला आहे. देशप्रेम म्हणजे केवळ बोलणे नव्हे, तर कृतीतून सिद्ध करणे होय. लेखकाने संवादात्मक पद्धतीने विद्यार्थ्यांशी चर्चा करत देशप्रेमाची खरी व्याख्या उलगडून दाखवली आहे.

२. प्रतिज्ञेचा अर्थ:

• प्रतिज्ञा म्हणजे काया-वाचा-मनाने घेतलेला संकल्प.
• त्यातील प्रत्येक शब्दाचे खरे पालन करणे महत्त्वाचे आहे.
• फक्त उच्चार न करता कृतीत आणणे हीच प्रतिज्ञेची खरी जाणीव.

३. देशावर प्रेम म्हणजे नक्की काय?

• भूमी आणि भूमिपुत्र दोघांवरही प्रेम असले पाहिजे.
• काही लोक फक्त भूमीवर प्रेम करतात, तर काही लोक केवळ भूमिपुत्रांवर प्रेम करतात, परंतु दोघांवर प्रेम करणेच खरे देशप्रेम.
• भगतसिंग, राजगुरू, सुखदेव यांनी देशासाठी बलिदान दिले, हे खरे प्रेम.
• संकटाच्या काळातच नव्हे, तर दररोजच्या जीवनात देशप्रेम व्यक्त करायला हवे.

४. पंडित नेहरूंनी ‘भारतमाता’ शब्दाचा अर्थ:

• एकदा त्यांच्या निवडणूक दौऱ्यात लोकांनी ‘भारतमाता की जय’चा जयघोष केला.
• तेव्हा त्यांनी विचारले, “भारतमाता म्हणजे कोण?”
• त्यानंतर त्यांनी लोकांना समजावले की “भारतमाता म्हणजे भारतातील सर्व लोक.”
• जात, धर्म, भाषा, वंशभेद विसरून संपूर्ण देशावर प्रेम करणे आवश्यक आहे.

५. प्रेमाची वैशिष्ट्ये (महात्मा गांधींच्या विचारांनुसार):

• प्रेम निष्क्रिय असू शकत नाही, ते सक्रिय असावे.
• प्रेम म्हणजे दुसऱ्याच्या दु:खात सहवेदना बाळगणे आणि आनंदात सहभागी होणे.
• प्रेमाला हास्य आणि अश्रूंची भाषा समजली पाहिजे.

६. शांततेच्या काळात देशावर प्रेम कसे करावे?

देशावर प्रेम केवळ आपत्तीच्या काळात दाखवायचे नसते, तर रोजच्या जीवनातही दाखवता येते.

रचनात्मक कार्य करणे:

• गाव आणि शाळेची स्वच्छता राखणे.
• पर्यावरणाचे संरक्षण करणे (झाडे लावणे, पाणी वाचवणे).
• सामाजिक सेवा करणे.

स्वार्थ सोडून कार्य करणे:

• स्वार्थाने केलेले मोठे कार्यही लहान असते.
• नि:स्वार्थीपणे केलेले छोटे कार्यही मोठे ठरते.

७. संत कबीरांचा विचार:

• कबीर साधे वस्त्र विणायचे, पण त्यात देशप्रेमाची भावना असे.
• केवळ परीक्षेत चांगले गुण मिळवण्याकरिता शिक्षण घेणे आणि समाजासाठी शिक्षण घेणे यामध्ये फरक आहे.
• कोणतेही कार्य प्रेमाने आणि निष्ठेने केले, तर त्याला विशेष महत्त्व प्राप्त होते.

८. देशप्रेम आणि रोजच्या जीवनातील कृती:

• स्वच्छता राखणे: रेल्वे, बसस्थानक, सार्वजनिक ठिकाणे स्वच्छ ठेवणे.
• कर्तव्याची जाणीव: सार्वजनिक मालमत्तेची हानी न करणे.
• सद्भावना: जाती-धर्माचा भेद न करता सर्वांशी समान वागणे.
• निसर्गसंवर्धन: पाणी, हवा, झाडे यांचे संरक्षण करणे.

९. ‘वंदे मातरम्’ गीताचा आदर्श:

• फक्त गीत गाणे पुरेसे नाही, तर त्यात सांगितलेला आदर्श कृतीत आणला पाहिजे.
• देश प्रदूषणमुक्त करणे, जंगलतोड थांबवणे, शेती सुधारणा करणे यासाठी प्रयत्न करणे आवश्यक आहे.
• जातीभेद, धर्मभेद विसरून एकत्र राहणे, हेच खरे देशप्रेम.

१०. देशावर प्रेम करण्याच्या कृती:

११. निष्कर्ष:

• देशावर प्रेम करणे म्हणजे फक्त भावना नाही, तर कृती असावी लागते.
• देशाची प्रगती आपल्या कृतींवर अवलंबून असते.
• प्रत्येकाने देशहिताचा विचार करत जीवनात वागले पाहिजे.
• ‘माझ्या देशावर माझे प्रेम आहे’ हे कृतीतून सिद्ध करणे महत्त्वाचे आहे.