मराठी बालभारती Notes Class 8 Chapter 19 Balbharati Maharashtra Board

गे मायभू

1. कवी परिचय

नाव: सुरेश भट (1932-2003)

विशेषता: सुप्रसिद्ध कवी आणि गझलकार

काव्यसंग्रह:

• रूपगंध
• रंग माझा वेगळा
• एल्गार
• झंझावात

योगदान:

• मराठीत गझल लोकप्रिय करण्याचे श्रेय त्यांना जाते.
• राजकीय आणि सामाजिक आशयाच्या कवितांसाठी प्रसिद्ध.

2. कवितेची ओळख

कवितेचे नाव: गे मायभू

प्रकार: राष्ट्रभक्तिपर कविता

मुख्य संकल्पना: मातृभूमीप्रती कृतज्ञता आणि समर्पण

भावना:

• मातृभूमीचे ऋण फेडण्याची इच्छा
• मातृभूमीच्या गौरवासाठी समर्पण
• मातृभूमीला आई समान मानण्याची भावना

3. कवितेतील महत्त्वाचे मुद्दे

(अ) मातृभूमीचे ऋण

• कवीला वाटते की मातृभूमीने त्याला वाढवले आणि घडवले आहे.
• तिच्या ऋणातून मुक्त होण्यासाठी तो काहीही करायला तयार आहे.

(ब) मातृभूमीची आरती

• कवी सूर्य, चंद्र आणि ताऱ्यांच्या प्रकाशाने मातृभूमीची आरती करण्याची इच्छा व्यक्त करतो.
• याचा अर्थ तो तिच्यासाठी सर्वोत्तम योगदान देईल.

(क) मातृभूमीप्रती आदरभाव

• कवी म्हणतो की त्याला अजून खूप शिकायचे आहे, म्हणूनच तो मातृभूमीसमोर तान्हा वाटतो.
• मातृभूमीच्या उपकारांची परतफेड करणे त्याला आवश्यक वाटते.

(ड) मातृभूमीची पायधूळ पवित्र मानणे

• कवीच्या मते, मातृभूमीची धूळ त्याच्या जीवनासाठी अत्यंत पवित्र आहे.
• त्या धुळीच्या स्पर्शाने त्याचे जीवन पवित्र आणि धन्य होते.

(ई) मातृभूमीची गीते गाण्याची इच्छा

• कवी म्हणतो की तो रोज मातृभूमीच्या गौरवाचे गोड गाणे गाईल.
• मातृभूमीच्या दुधामुळे त्याची वाणी मधुर झाली आहे.

4. महत्त्वाच्या काव्यपंक्ती आणि त्यांचा अर्थ

1. “गे मायभू तुझे मी फेडीन पांग सारे;”
   • कवी मातृभूमीचे ऋण फेडण्याची प्रतिज्ञा करतो.
2. “आणीन आरतीला हे सूर्य, चंद्र, तारे.”
   • तो मातृभूमीसाठी विश्वातील सर्वोत्तम गोष्टी अर्पण करू इच्छितो.
3. “आई, तुझ्यापुढे मी आहे अजून तान्हा;”
   • मातृभूमीसमोर तो अजूनही अपरिपक्व आणि शिकणारा आहे.
4. “मी पायधूळ घेतो जेव्हा तुझी जराशी,”
   • मातृभूमीच्या पायधुळीचा स्पर्श त्याला अत्यंत पवित्र वाटतो.
5. “माझी तुझ्या दुधाने गेली भिजून वाणी!”
   • मातृभूमीच्या संस्कारांमुळे त्याची वाणी मधुर झाली आहे.

5. कवितेतील साहित्यिक सौंदर्य

प्रतिमा आणि उपमा:

• “आणीन आरतीला हे सूर्य, चंद्र, तारे” → मातृभूमीच्या गौरवासाठी तेजस्वी प्रकाश अर्पण करण्याची कल्पना.
• “माझी ललाटरेषा बनते प्रयाग काशी” → मातृभूमीच्या धुळीचा स्पर्श आयुष्य पवित्र करतो.

यमक:

• सारे – तारे
• तान्हा – पान्हा
• कशाला – आला

अनुकरणीयता:

• कवी मातृभूमीच्या प्रेमाचा आदर्श उभा करतो.
• राष्ट्रसेवा आणि त्याग यांना प्रेरित करणारी कविता आहे.

6. या कवितेतून मिळणारे शिकवण

• मातृभूमीप्रती कृतज्ञता बाळगावी.
• तिच्या सेवेसाठी आपले कर्तव्य पार पाडावे.
• मातृभूमीचा आदर आणि तिची संस्कृती जपावी.
• देशहितासाठी कार्य करण्याचा संकल्प करावा.

7. उपसंहार

“गे मायभू” ही कविता मातृभूमीवरील प्रेम, कृतज्ञता आणि समर्पण यांची सुंदर अभिव्यक्ती आहे. कवी मातृभूमीला आई समान मानतो आणि तिच्या सेवेचा निर्धार करतो. ही कविता प्रत्येक विद्यार्थ्याने आत्मसात करावी आणि मातृभूमीच्या ऋणातून मुक्त होण्यासाठी आपण काय करू शकतो याचा विचार करावा.