मराठी बालभारती Notes Class 8 Chapter 13 Balbharati Maharashtra Board

पाड्यावरचा चहा

१. लेखक परिचय

गोदावरी परुळेकर (1908-1996)

• प्रसिद्ध सामाजिक कार्यकर्त्या आणि लेखिका.
• 1945-1953 दरम्यान डहाणू-अंबरगाव भागात आदिवासींमध्ये जागृतीचे कार्य केले.
• “जेव्हा माणूस जागा होतो” आणि “बंदिवासाची आठ वर्षे” ही त्यांची प्रसिद्ध पुस्तके.
• “जेव्हा माणूस जागा होतो” या पुस्तकासाठी 1972 साली साहित्य अकादमी पुरस्कार प्राप्त.
• प्रस्तुत पाठ याच पुस्तकातून घेतलेला आहे.

२. वारली समाजाचे जीवन

(१) वारली लोकांची वस्ती

• वारली समाज गडचिरोली, ठाणे, पालघर जिल्ह्यात मोठ्या प्रमाणात आढळतो.
• सात-आठ किंवा दहा-पंधरा खोपट्यांचा समूह “पाडा” म्हणून ओळखला जातो.
• एक गाव म्हणजे ५-७ किंवा १०-१५ पाड्यांचा समूह असतो.
• एक पाडा दुसऱ्या पाड्यापासून अर्धा मैल ते तीन मैल अंतरावर असतो.

(२) खोपट्यांची रचना

• खोपटी कारव्या, बांबूच्या काठ्या, शेणमातीने सारवून बनवतात.
• लाकूड कमी प्रमाणात वापरतात, फक्त मेढी आणि चौकट लाकडाची असते.
• बहुतेक खोपटींना फक्त एकच दार असते, खिडक्या नसतात.
• छप्पर पेंढा, पळसाची पाने किंवा क्वचित कौलारू असते.
• प्रत्येक खोपट्याच्या समोर बांबू व कामट्यांची छोटी माची असते, त्यावर पाण्याची मडकी ठेवलेली असतात.

(३) वारली समाजाचा दैनंदिन जीवनक्रम

• वारली लोक साध्या जीवनशैलीचे पालन करतात.
• सकाळी उठून शेतात किंवा जमींदारांकडे कामाला जातात.
• स्त्रिया आणि मुले घरकाम करतात, जंगलातून खाण्याचे पदार्थ गोळा करतात.
• त्यांच्या घरात फारशी भांडी नसतात – मडकी, तवली आणि काही राखलेली वस्त्रे असतात.
• चहा आणि दुधाचा वापर फारसा होत नाही, कारण तो त्यांच्यासाठी दुर्मिळ आहे.

३. लेखिकेचा अनुभव – पाढ्यावरचा चहा

(१) लेखिका सालकर पाड्यावर पोहोचते

• लेखिका आणि तिचे सहकारी एका पाड्यावर पोहोचतात, पण तेथील वातावरण निर्मनुष्य वाटते.
• मोठी माणसे जमींदाराकडे वेठबिगारीसाठी गेलेली असतात.
• फक्त मुले आणि काही कुत्री-कोंबड्या दिसतात.
• खोपट्यातली गरीबी आणि शुकशुकाट पाहून लेखिका उदास होते.

(२) लेखिकेची चहाची तल्लफ

• लेखिकेला चहाची सवय असल्याने तिला चहा हवा असतो.
• वारली लोकांकडे साखर, चहा, दूध यापैकी काहीच नसते.
• त्यांनी गूळ, चहा आणि दूध मिळवण्यासाठी अनेक अडचणींवर मात केली.
• अखेर बकरीचे दूध मिळवून त्यांनी गूळ आणि भुक्की टाकून चहा तयार केला.
• पळसाच्या पानांच्या द्रोणात चहा ओतून सर्वांनी घेतला.

(३) लेखिकेची शिकवण

• वारली लोकांचे चहा करण्यासाठीचे प्रयत्न पाहून लेखिका प्रभावित होते.
• ती त्यांच्या संघर्षपूर्ण जीवनाचा जवळून अनुभव घेते.
• गरीब असूनही त्यांचा साधेपणा आणि आपुलकी लेखिकेला जाणवते.
• लेखिकेच्या मनात त्यांच्या मदतीसाठी काहीतरी करण्याची भावना निर्माण होते.

४. पाठातील महत्त्वाचे मुद्दे

६. पाठातून मिळणारे धडे

• गरिबी असूनही वारली लोक अतिशय मेहनती आणि साधे आहेत.
• संसाधनांचा अभाव असूनही त्यांची जगण्याची जिद्द टिकून आहे.
• मदतीच्या भावनेने आपण समाजातील दुर्बल घटकांसाठी काहीतरी करू शकतो.
• निसर्गाच्या जवळ राहूनही त्यांचे जीवन खडतर आणि संघर्षमय आहे.