मराठी बालभारती Important Questions Class 8 Chapter 20 Balbharati Maharashtra Board

शब्दकोश

लहान प्रश्न

1. शब्दकोश म्हणजे काय?

उत्तर – शब्दांचा संग्रह जिथे त्यांचे अर्थ, उच्चार, समानार्थी शब्द आणि उपयोग दिलेले असतात त्याला शब्दकोश म्हणतात.

2. शब्दकोशातील शब्द कोणत्या क्रमाने मांडलेले असतात?

उत्तर – शब्दकोशातील शब्द अकारविल्हे म्हणजेच वर्णमालेच्या क्रमाने मांडलेले असतात.

3. शब्दकोशाचा प्रमुख उपयोग काय आहे?

उत्तर – शब्दकोशाचा उपयोग नवीन शब्दांचे अर्थ समजण्यासाठी आणि भाषिक समृद्धी वाढवण्यासाठी केला जातो.

4. ‘दिन’ आणि ‘दीन’ या दोन शब्दांमध्ये काय फरक आहे?

उत्तर – ‘दिन’ म्हणजे दिवस तर ‘दीन’ म्हणजे गरीब, त्यामुळे उच्चार व अर्थ यात फरक आहे.

5. शब्दकोशात एखाद्या शब्दाचा अर्थ शोधण्यासाठी कोणती पद्धत वापरली जाते?

उत्तर – शब्दाचे पहिले अक्षर पाहून अकारविल्हे क्रमाने शब्द शोधला जातो.

6. शब्दकोश वाचण्याच्या सवयीचा विद्यार्थ्यांना काय फायदा होतो?

उत्तर – योग्य शब्दांचा योग्य वापर करण्याची सवय लागते आणि भाषेची समृद्धी होते.

7. शब्दकोशातील कोणत्या गोष्टींचा समावेश केला जातो?

उत्तर – शब्दांचे अर्थ, उच्चार, व्युत्पत्ती, समानार्थी शब्द आणि उदाहरणांसहित त्याचा उपयोग दिला जातो.

8. शब्दकोशात ‘क्रांती’ हा शब्द शोधण्यासाठी काय करावे लागेल?

उत्तर – ‘क’ पासून सुरू होणाऱ्या शब्दांमध्ये ‘क्रांती’ हा शब्द शोधावा लागेल.

9. शब्दकोशातील शब्द शोधताना कोणता क्रम महत्त्वाचा असतो?

उत्तर – अकारविल्हे क्रम महत्त्वाचा असतो, ज्यामध्ये स्वर आधी व त्यानंतर व्यंजनांचा क्रम लावला जातो.

10. शब्दकोश हाताळण्याचे फायदे कोणते आहेत?

उत्तर – भाषेतील नवीन शब्द आत्मसात करता येतात, योग्य शब्द निवडता येतो आणि लेखन व संभाषण कौशल्य सुधारते.

दीर्घ प्रश्न

1. शब्दकोश म्हणजे काय? त्याची गरज का भासते?

उत्तर – शब्दकोश म्हणजे शब्दांचा संग्रह, जिथे प्रत्येक शब्दाचा अर्थ, उच्चार, समानार्थी शब्द आणि उपयोग दिलेला असतो. भाषा समजून घेण्यासाठी आणि योग्य शब्द वापरण्यासाठी शब्दकोश महत्त्वाचा असतो. नवीन शब्द शिकण्यासाठी, लेखन सुधारण्यासाठी आणि भाषिक समृद्धी वाढवण्यासाठी शब्दकोशाची गरज भासते.

2. शब्दकोश वापरण्याची योग्य पद्धत कोणती?

उत्तर – शब्दकोशातील शब्द अकारविल्हे क्रमाने असतात, त्यामुळे शब्द शोधण्यासाठी त्याचा पहिला अक्षर लक्षात घेणे आवश्यक आहे. जोडाक्षरे आणि प्रत्यय काढून मूळ शब्द शोधल्यास तो सहज सापडतो. योग्य अर्थ समजण्यासाठी शब्दाच्या वेगवेगळ्या संदर्भांतील उपयोग देखील पाहावा.

3. शब्दकोश वाचण्याची सवय विद्यार्थ्यांसाठी कशी उपयुक्त ठरते?

उत्तर – विद्यार्थी जेव्हा शब्दकोशाचा नियमित वापर करतात, तेव्हा त्यांना नवीन शब्द शिकण्याची सवय लागते. योग्य शब्द शोधण्याची आणि भाषेत समर्पक शब्द वापरण्याची क्षमता वाढते. त्यामुळे लेखन कौशल्य सुधारते आणि संभाषण अधिक प्रभावी होते.

4. शब्दकोशातील शब्दांचे वर्गीकरण कशा प्रकारे केले जाते?

उत्तर – शब्दकोशात शब्द वर्णमालेच्या क्रमाने मांडलेले असतात, त्यामुळे ते शोधायला सोपे जाते. शब्दांचा अर्थ, उच्चार, व्युत्पत्ती, समानार्थी शब्द आणि वेगवेगळ्या संदर्भातील उपयोग यांचे वर्गीकरण केले जाते. काही शब्दकोशांमध्ये चित्रे, लेखकांचे संदर्भ आणि उदाहरणेही दिलेली असतात.

5. शब्दकोशाच्या मदतीने मराठी भाषेचे ज्ञान कसे वाढते?

उत्तर – शब्दकोश वाचल्याने विद्यार्थ्यांना नवीन शब्दांचे अर्थ समजतात आणि त्यांचा योग्य वापर करता येतो. योग्य शब्द, योग्य संदर्भात कसा वापरावा याची माहिती मिळते, त्यामुळे लेखन आणि वाचन कौशल्य सुधारते. यामुळे विद्यार्थ्यांचा शब्दसंग्रह वाढतो आणि त्यांची भाषा अधिक प्रभावी बनते.

6. शब्दकोशाचा उपयोग कोणकोणत्या ठिकाणी केला जातो?

उत्तर – शब्दकोशाचा उपयोग शाळेत निबंध लेखन, कविता वाचन आणि परीक्षेतील उत्तरं सुधारण्यासाठी केला जातो. व्यावसायिकरित्या भाषांतर, संशोधन आणि लेखन यासाठी देखील शब्दकोश महत्त्वाचा असतो. याशिवाय, दैनंदिन जीवनात नवीन शब्द समजून घेण्यासाठी आणि संभाषण सुधारण्यासाठी तो उपयुक्त ठरतो.