सामान्य विज्ञान Question Answers Class 7 Chapter 7 Samanya Vigyan Maharashtra Board Marathi Medium

Question Answer For All Chapters – सामान्य विज्ञान Class 7

गती, बल व कार्य

स्वाध्याय

1. रिकाम्या जागी कंसातील योग्य पर्याय लिहा.
(स्थिर, शून्य, बदलती, एकसमान, विस्थापन, वेग,चाल, त्वरण, स्थिर परंतु शून्य नाही, वाढते)
अ. जर एखादी वस्तू वेळेच्या समप्रमाणात अंतर कापत असेल, तर त्या वस्तूची चाल एकसमान असते.
आ. जर वस्तू एकसमान वेगाने जात असेल तर तिचे त्वरण शून्य असते.
इ. चाल ही राशी अदिश राशी आहे.
ई. वेग म्हणजे विशिष्ट दिशेने एकक कालावधीत वस्तूने कापलेले अंतर.

2. आकृतीचे निरीक्षण करा व प्रश्नांची उत्तरे द्या.

सचिन आणि समीर मोटरसायकलवरून A या ठिकाणाहून निघाले. B या फाट्यापाशी वळून C येथे काम करून CD मार्गे ते D या फाट्याशी आले व पुढे E येथे पोहोचले. त्यांना एकूण 1 तास एवढा वेळ लागला. त्यांचे A पासून E पर्यंतचे प्रत्यक्ष कापलेले अंतर व विस्थापन काढा. त्यावरून चाल काढा. A पासून E पर्यंत AE या दिशेने त्यांचा वेग किती होता? या वेगाला सरासरी वेग म्हणता येईल का?
उत्तर:
आकृतीचे निरीक्षण करून खालीलप्रमाणे गणना करूया:

1) A पासून E पर्यंतचे प्रत्यक्ष कापलेले अंतर:

• A → B = 3 किमी
• B → C = 4 किमी
• C → D = 5 किमी
• D → E = 3 किमी
• एकूण अंतर = 3 + 4 + 5 + 3 = 15 किमी

2) A पासून E पर्यंतचे विस्थापन:

• A ते E सरळ रेषेत आहे, त्यामुळे AE = 3 + 3 + 3 = 9 किमी
• म्हणजेच विस्थापन = 9 किमी

3) चाल (Speed) काढणे:

4) AE दिशेने वेग (Velocity) काढणे:

5) हा वेग सरासरी वेग का म्हणू शकतो?
होय, कारण सरासरी वेग हा विस्थापन/लागलेला वेळ या सूत्रानेच काढला जातो.
म्हणून AE दिशेने 9 किमी/तास हा त्यांचा सरासरी वेग म्हणता येईल.

3. खालील A गटामधील शब्दांची योग्य जोडी B व C गटांतून निवडा.

योग्य जुळवणी:

चुकीची जुळवणी (चित्रानुसार):
तुमच्या दिलेल्या चित्रात काही जुळवणी चुकीच्या दिसत आहेत:
कार्याचे SI एकक → ज्यूल (Joule), CGS एकक → अर्ग (Erg)
बलाचे SI एकक → न्यूटन (Newton), CGS एकक → डाईन (Dyne), पण चित्रात चुकीचे मिटर (Meter) दिले आहे.
विस्थापनाचे SI एकक → मीटर (Meter), CGS एकक → सेमी (Centimeter), पण चित्रात चुकीचे ज्यूल (Joule) आणि डाईन (Dyne) दिले आहे.

योग्य उत्तर:
कार्य = ज्यूल (Joule) | अर्ग (Erg)
बल = न्यूटन (Newton) | डाईन (Dyne)
विस्थापन = मीटर (Meter) | सेमी (Centimeter)

स्पष्टीकरण:

कार्य (Work) = बल × विस्थापन, याचे SI एकक Joule (J) आणि CGS एकक Erg आहे.
बल (Force) = वस्तुमान × त्वरण, याचे SI एकक Newton (N) आणि CGS एकक Dyne आहे.
विस्थापन (Displacement) हे अंतर असल्याने, याचे SI एकक Meter (m) आणि CGS एकक Centimeter (cm) आहे.

4. तारेवर बसलेला पक्षी उडून एक गिरकी घेऊन पुन्हा बसलेल्या जागी येतो. त्याने एका गिरकीत कापलेले एकूण अंतर व त्याचे विस्थापन यांबाबत स्पष्टीकरण द्या.
उत्तर:
पक्ष्याने घेतलेल्या गिरकीचे एकूण अंतर आणि विस्थापन
1. एकूण अंतर (Total Distance):

• पक्षी तारेवरून उडून एक गिरकी घेतो आणि पुन्हा तिथेच परत येतो.
• या प्रवासात तो काही अंतर पूर्ण करत असतो, हे अंतर त्याने कापलेल्या मार्गाची संपूर्ण लांबी असेल.
• जर गिरकी अर्धवर्तुळाकार असेल, तर त्याचे एकूण अंतर वर्तुळाच्या परिघावर अवलंबून असते.
• समजा गिरकी पूर्ण वर्तुळाकार असेल आणि त्याच्या मार्गाचा त्रिज्या r असेल, तर कापलेले अंतर = 2πr (पूर्ण वर्तुळ) किंवा πr (अर्धवर्तुळ).

2. विस्थापन (Displacement):

• विस्थापन म्हणजे सुरुवातीच्या आणि शेवटच्या बिंदूतील सरळ रेषेतले अंतर असते.
• पक्षी तारेवरून उडून पुन्हा त्याच ठिकाणी परत आला आहे, म्हणजेच सुरुवातीचा आणि शेवटचा बिंदू समान आहे.
• यामुळे त्याचे विस्थापन शून्य (0) असेल.

निष्कर्ष:
एकूण अंतर = पक्ष्याने घेतलेल्या गिरकीच्या मार्गाची लांबी (उदा. 2πr किंवा πr).
विस्थापन = 0 (कारण तो पुन्हा त्याच ठिकाणी परत आला आहे).

5. बल, कार्य, विस्थापन, वेग, त्वरण, अंतर या विविध संकल्पना तुमच्या शब्दांत दैनंदिन जीवनातील उदाहरणांसह स्पष्ट करा.
उत्तर:

• बल: वस्तूची स्थिती किंवा गती बदलण्यासाठी लावलेली शक्ती. (उदा. दार उघडण्यासाठी दाब देणे.)
• कार्य: बलाने वस्तूला एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी नेले तर कार्य होते. (उदा. पेटी उचलून दुसऱ्या खोलीत नेणे.)
• विस्थापन: एका वस्तूने सरळ रेषेत कापलेले अंतर. (उदा. 100 मीटर शर्यतीत खेळाडूची सुरुवात व शेवटची जागा यातील सरळ अंतर.)
• वेग: विशिष्ट दिशेने वस्तूने घेतलेला वेग. (उदा. 60 किमी/तास वेगाने गाडी जाणे.)
• त्वरण: वेगाच्या बदलण्याच्या दराला त्वरण म्हणतात. (उदा. सायकल चालवताना वेग वाढवणे किंवा कमी करणे.)
• अंतर: वस्तूने पूर्ण प्रवासात कापलेले एकूण अंतर. (उदा. घड्याळाच्या काट्याने केलेली संपूर्ण फेरी.)

6. एका सपाट व गुळगुळीत पृष्ठभागावर एक चेंडू A पासून D कडे घरंगळत जात आहे. त्याची चाल 2 सेमी/सेकंद इतकी असून B येथे आल्यावर मागील बाजूने C पर्यंत त्याला सतत ढकलले. C पासून D येथे गेल्यावर त्याची चाल 4 सेमी/सेकंद झाली. B पासून C पर्यंत जाण्यासाठी चेंडूला 2 सेकंद वेळ लागला, तर B व C दरम्यान चेंडूचे किती त्वरण घडले ते सांगा.

B ते C दरम्यान चेंडूचे त्वरण (Acceleration) काढणे:

दिलेली माहिती:

• सुरुवातीची चाल (Initial velocity, u) = 2 सेमी/सेकंद
• अंतिम चाल (Final velocity, v) = 4 सेमी/सेकंद
• वेळ (Time, t) = 2 सेकंद
• त्वरण (a) काढायचे आहे.

7. खालील उदाहरणे सोडवा.
अ. एकसारख्या वेगाने चाललेल्या मोटारीला थांबवण्यासाठी 1000 N बल लावले, तरीही मोटार 10 मीटर अंतर चालून थांबली. या ठिकाणी कार्यकिती झाले?
उत्तर:
मोटार थांबवण्यासाठी केलेले कार्य:

दिलेले:

• बल = 1000 N
• अंतर = 10 मीटर

कार्याचे सूत्र:
W = F × s
= 1000 × 10
=10,000 J
म्हणून, कार्य = 10,000 ज्यूल (J)

आ. 20 किलोग्रॅम वस्तुमानाची गाडी सपाट व गुळगुळीत रस्त्यावरून 2N इतके बल लावल्यावर 50 मीटर सरळ रेषेत गेली, तेव्हा बलाने किती कार्य केले?
उत्तर:
गाडीला दिलेले कार्य:

दिलेले:

• बल = 2N
• विस्थापन = 50 मीटर

कार्याचे सूत्र:
W=F×s
=2×50
=100 J
म्हणून, कार्य = 100 ज्यूल (J)