Question Answer For All Chapters – सामान्य विज्ञान Class 7
सजीवांतील पोषण
स्वाध्याय
1. अन्नप्रकारांनुसार वर्गीकरण करा.
वाघ, गाय, गिधाड, जीवाणू, हरिण, शेळी, मानव, कवके, सिंह, म्हैस, चिमणी, बेडूक, झुरळ, गोचीड.
उत्तर:
| प्रकार | प्राणी |
|---|---|
| शाकाहारी (Herbivores) | गाय, हरिण, शेळी, म्हैस, चिमणी |
| मांसाहारी (Carnivores) | वाघ, सिंह, बेडूक |
| मिश्राहारी (Omnivores) | मानव, झुरळ |
| स्वच्छताकर्मी (Scavengers) | गिधाड |
| विघटक (Decomposers) | जीवाणू, कवके |
| परजीवी (Parasites) | गोचीड |
2. योग्य जोड्या जुळवा.
उत्तर:
| अ गट | ब गट |
|---|---|
| 1. परजीवी वनस्पती | ड. अमरवेल |
| 2. कीटकभक्षी वनस्पती | क. ड्रॉसेरा |
| 3. मृतोपजीवी वनस्पती | अ. भूछत्र |
| 4. सहजीवी वनस्पती | ब. दगडफूल |
3. खालील प्रश्नांची उत्तरे तुमच्या शब्दांत लिहा.
अ. सजीवांना पोषणाची गरज का असते?
उत्तर: सजीवांना पोषणाची गरज ऊर्जेचा पुरवठा, वाढ, पेशींची झीज भरून काढणे आणि रोगप्रतिकारशक्ती वाढवण्यासाठी असते.
आ. वनस्पतीची अन्न तयार करण्याची प्रक्रिया स्पष्ट करा.
उत्तर: वनस्पती सूर्यप्रकाशाच्या मदतीने हरितद्रव्य (Chlorophyll) च्या सहाय्याने जमिनीतील पाणी आणि हवेतील कार्बन डायऑक्साइड वापरून अन्न तयार करतात. ही प्रक्रिया प्रकाशसंश्लेषण (Photosynthesis) म्हणून ओळखली जाते.
समीकरण:
इ. परपोषी वनस्पती म्हणजे काय? परपोषी वनस्पतींचे विविध प्रकार उदाहरणासह लिहा.
उत्तर: परपोषी वनस्पती स्वतः अन्न तयार करू शकत नाहीत व इतर सजीवांवर अवलंबून असतात.
परपोषी वनस्पतींचे प्रकार:
- परजीवी (Parasitic) – अमरवेल, बांडगूळ
- सहजीवी (Symbiotic) – दगडफूल
- कीटकभक्षी (Insectivorous) – घटपर्णी, ड्रॉसेरा
- मृतोपजीवी (Saprophytic) – कवक, भुच्छत्र
ई. प्राण्यांमधील पोषणाचे विविध टप्पे/पायऱ्या स्पष्ट करा.
उत्तर:
अन्नग्रहण (Ingestion) – अन्न शरीरात घेणे.
पचन (Digestion) – अन्नाचे सूक्ष्म घटकांमध्ये रूपांतर.
शोषण (Absorption) – अन्नातील पोषकतत्त्व शरीरात शोषले जाणे.
सात्मीकरण (Assimilation) – अन्नातील पोषकतत्त्वांचा पेशींमध्ये उपयोग.
उत्सर्जन (Egestion) – न पचलेले अन्न शरीराबाहेर टाकणे.
उ. एकाच पेशीत सर्व जीवनक्रिया होणारे एकपेशीय सजीव कोणते?
उत्तर: अमीबा, युग्लीना, पॅरामेशिअम.
4. कारणे लिहा.
अ. कीटकभक्षी वनस्पतींचा रंग आकर्षक असतो.
उत्तर: कीटकांना आकर्षित करण्यासाठी, जेणेकरून ते अन्न म्हणून मिळू शकतील.
आ. फुलपाखराला नळीसारखी लांब सोंड असते.
उत्तर: फुलांतील मध शोषण्यासाठी.
5. वनस्पती आणि प्राणी यांच्या पोषणपद्धतीनुसार ओघतक्ता तयार करा.
उत्तर:
स्पष्टीकरण:
1. वनस्पती – स्वयंपोषी आणि परजीवी असतात.
- स्वयंपोषी – स्वतः अन्न तयार करतात. उदा. हिरव्या वनस्पती (झाडे, गवत).
- कीटकभक्षी – कीटक खातात. उदा. घटपर्णी, ड्रॉसेरा.
- परजीवी – इतर झाडांवर अवलंबून असतात. उदा. अमरवेल.
2. प्राणी – स्वतंत्रजीवी आणि परजीवी असतात.
स्वतंत्रजीवी – स्वतःचे अन्न मिळवतात. उदा. गवत खाणारे आणि मांसाहारी प्राणी.
परजीवी – दुसऱ्या जीवांवर अवलंबून असतात.
- अंतःपरजीवी – शरीराच्या आत राहतात. उदा. पट्टी कीटक.
- बाह्यपरजीवी – शरीराच्या बाहेर राहतात. उदा. गोचीड, जूं.
यामध्ये रिकाम्या चौकटींमध्ये पुढील माहिती भरता येईल:
- स्वयंपोषी – हिरवी वनस्पती.
- परजीवी वनस्पती – अमरवेल.
- स्वतंत्रजीवी प्राणी – गवत खाणारे प्राणी, मांसाहारी प्राणी.
- अंतःपरजीवी – पट्टी कीटक, फीत कीड.
- बाह्यपरजीवी – गोचीड, जूं.
6. विचार करा व खालील प्रश्नांची उत्तरे द्या.
अ. आपण वेगवेगळे अन्नपदार्थ घरात तयार करतो, म्हणजे आपण स्वयंपोषी आहोत का?
उत्तर: नाही, कारण आपण स्वतः अन्न तयार करत नाही, तर इतर स्रोतांकडून घेतो.
आ. स्वयंपोषी व परपोषी सजीवांपैकी कोणाची संख्या जास्त असते? का?
उत्तर: स्वयंपोषी सजीव अधिक असतात, कारण ते अन्न तयार करून सजीव साखळीचे प्राथमिक स्रोत असतात.
इ. वाळवंटी भागात परपोषींची संख्या कमी आढळते, मात्र समुद्रामध्ये जास्त संख्येने परपोषी आढळतात. असे का?
उत्तर: वाळवंटात अन्नाचे स्त्रोत कमी असतात, तर समुद्रात पोषण मिळवण्यास भरपूर संसाधने असतात.
ई. हिरव्या भागांव्यतिरिक्त वनस्पतीच्या इतर अवयवांत अन्न का तयार होत नाही?
उत्तर: फक्त हिरव्या भागांत हरितद्रव्य (Chlorophyll) असते, जे प्रकाशसंश्लेषणासाठी आवश्यक आहे.
उ. बाह्य परजीवी व अंतःपरजीवी प्राण्यांमुळे काय नुकसान होते?
उत्तर:
बाह्य परजीवी – त्वचेसंबंधी रोग, रक्तशोषण (उदा. उवा, गोचीड).
अंतःपरजीवी – आतडीचे संक्रमण, पोषणतत्वांची कमतरता (उदा. पट्टकृमी, गोलकृमी).
Leave a Reply