सामान्य विज्ञान Question Answers Class 7 Chapter 3 Samanya Vigyan Maharashtra Board Marathi Medium

Question Answer For All Chapters – सामान्य विज्ञान Class 7

नैसर्गिक संसाधनांचे गुणधर्म

स्वाध्याय

1. रिकाम्या जागी कंसातील योग्य शब्द लिहा.
(तापमान, आकारमान, वस्तुमान, घनता, आर्द्रता, आम्लधर्मी, वजन, उदासीन, आकार)
अ. हवेची बाष्प धरून ठेवण्याची क्षमता हवेच्या तापमान प्रमाणे ठरते.
आ. पाण्याला स्वतःचा आकार नाही, परंतु निश्चित आकारमान व वस्तुमान आहेत.
इ. पाणी गोठताना त्याचे आकारमान वाढते.
ई. उदासीन मृदेचा pH 7 असतो.

2. असे का म्हणतात?
अ. हवा हे वेगवेगळ्या वायूंचे एकजिनसी मिश्रण आहे.
उत्तर: हवेतील विविध वायू जसे की नायट्रोजन, ऑक्सिजन, कार्बन डायऑक्साइड, अर्गॉन इ. एकसंधपणे मिसळलेले असतात. त्यामुळे आपण हवेला एकजिनसी मिश्रण म्हणतो.

आ. पाण्याला वैश्विक द्रावक म्हटले जाते.
उत्तर: पाण्यात बरेच पदार्थ विरघळू शकतात, जसे की मीठ, साखर, विविध रसायने. त्यामुळे पाणी सर्वसाधारण द्रावक मानले जाते व त्याला वैश्विक द्रावक म्हणतात.

इ. स्वच्छतेसाठी पाण्याशिवाय दुसरा पर्याय नाही.
उत्तर: पाणी सर्व प्रकारच्या स्वच्छतेसाठी आवश्यक आहे, जसे की आंघोळ, कपडे धुणे, भांडी धुणे, घर व परिसर स्वच्छ करणे. पाण्याशिवाय स्वच्छता करणे कठीण होते.

3. काय होईल ते सांगा :
अ. हवेतील बाष्पाचे प्रमाण वाढले.
उत्तर: हवा जास्त आर्द्र होईल आणि त्यामुळे दमटपणा जाणवेल. तसेच, अधिक आर्द्रतेमुळे पाऊस पडण्याची शक्यता वाढते.

आ. जमिनीत सातत्याने एकच पीक घेतले.
उत्तर: मृदेमधील विशिष्ट अन्नद्रव्यांची कमतरता निर्माण होईल आणि जमिनीची सुपीकता कमी होईल.

4. सांगा, मी कोणाशी जोडी लावू?
उत्तर:

5. खालील विधाने चूक की बरोबर ते सांगा :
अ. रेताड मृदेची जलधारण क्षमता कमी असते. → बरोबर
आ. ज्या पदार्थात द्राव्य विरघळते त्याला द्रावक म्हणतात. → बरोबर
इ. हवेमुळे पडणाऱ्या दाबाला वातावरणीय दाब म्हणतात. → बरोबर

6. खालील चित्रांविषयी स्पष्टीकरण तुमच्या शब्दांत लिहा.

उत्तर:
1. चित्र ‘अ’ – या चित्रात प्रवाही पाण्याने तयार झालेली खोली दिसत आहे. हे नदी किंवा नाल्याच्या प्रवाहामुळे भूभागात निर्माण झालेल्या खोऱ्याचे उदाहरण आहे. जेव्हा पाणी वाहते, तेव्हा त्याच्या गतीमुळे जमिनीची धूप (erosion) होते आणि खोल दऱ्या तयार होतात.

2. चित्र ‘आ’ – या चित्रात बर्फाचे हळूहळू सरकणे (ग्लेशियर) दाखवले आहे. ग्लेशियर जेव्हा सरकत असतात, तेव्हा ते जमिनीवरील खडकांना परस्पर घासून मोठे खोरे किंवा ‘यू’ आकाराच्या दऱ्या तयार करतात. बर्फाच्या वजनामुळे आणि गतीमुळे भूभाग मोठ्या प्रमाणात बदलतो.

निष्कर्ष:

चित्र ‘अ’ मध्ये पाण्यामुळे झालेली धूप दिसते.
चित्र ‘आ’ मध्ये बर्फामुळे झालेली धूप आणि हवामानामुळे झालेला परिणाम दाखवलेला आहे.
दोन्ही प्रक्रियांमुळे जमिनीच्या स्वरूपात मोठे बदल घडतात.

7. खालील प्रश्नांची उत्तरे तुमच्या शब्दांत लिहा.
अ. हवेमुळे प्रकाशाचे विकिरण कसे होते?
उत्तर: हवेतील सूक्ष्म कणांवर प्रकाशकिरण आदळल्याने ते सर्व दिशांना पसरतात, यालाच प्रकाशाचे विकिरण म्हणतात. या प्रक्रियेमुळे आकाश निळे दिसते आणि सूर्योदय व सूर्यास्त वेळी आकाश लालसर दिसते.

आ. पाण्याचे विविध गुणधर्म स्पष्ट करा.
उत्तर:

1. पाणी रंगहीन, गंधहीन आणि पारदर्शक असते.
2. पाणी द्रव, घन (बर्फ) आणि वायुरूप (बाष्प) या तीन अवस्थांमध्ये आढळते.
3. पाण्यात विविध पदार्थ विरघळू शकतात, त्यामुळे ते उत्तम द्रावक आहे.
4. पाणी तापमान कमी झाल्यास गोठते व तापमान वाढल्यास बाष्पीत होते.
5. पाणी वाहते व त्याला स्वतःचा आकार नसतो, परंतु निश्चित आकारमान असते.

इ. समुद्राच्या पाण्याची घनता पावसाच्या पाण्यापेक्षा जास्त का असते?
उत्तर: समुद्राच्या पाण्यात मोठ्या प्रमाणावर मीठ आणि इतर खनिजे विरघळलेली असतात, त्यामुळे त्याची घनता पावसाच्या पाण्यापेक्षा जास्त असते.

ई. चांगल्या मृदारचनेचे महत्त्व काय आहे?
उत्तर: मुळांना योग्य प्रमाणात ऑक्सिजन आणि अन्नद्रव्ये मिळतात.
जमिनीत पाण्याचा निचरा योग्य प्रकारे होतो.
जमिनीची सुपीकता वाढते, त्यामुळे पिकांची वाढ चांगली होते.
जमिनीतील जैव घटक टिकून राहतात व शेतीस उपयुक्त ठरतात.

उ. मृदेचे विविध उपयोग कोणते?
उत्तर: शेतीसाठी उपयुक्त (धान्य, फळे, फुले यांचे उत्पादन).
बांधकामासाठी (विटा, मातीची घरे, पत्रे तयार करणे).
मृदापासून भांडी, मूर्ती, टेराकोटा वस्तू बनवतात.
विविध झाडे आणि वनस्पती वाढण्यासाठी आवश्यक आधार.
जलसंधारण व भूजल पातळी राखण्यास मदत.

ऊ. मृदा परीक्षणाची शेतकऱ्यांच्या दृष्टीने गरज व महत्त्व काय आहे?
उत्तर: जमिनीत कोणती अन्नद्रव्ये कमी आहेत हे कळते.
योग्य प्रमाणात खतांचा वापर करता येतो.
जमिनीचा सामू (pH) मोजून कोणते पीक योग्य आहे हे ठरवता येते.
जमिनीची सुपीकता वाढवण्यासाठी योग्य उपाययोजना करता येतात.
शेतीतील उत्पादन वाढवण्यास मदत होते.

ए. ध्वनीच्या प्रसारणामध्ये हवेचे महत्त्व काय?
उत्तर: हवा ही ध्वनीसाठी माध्यम आहे. हवेच्या अनुपस्थितीत ध्वनीचा प्रसार होत नाही. म्हणूनच अवकाशात आवाज ऐकू येत नाही.

ऐ. पाण्याने पूर्ण भरलेली काचेची बाटली कधीही फ्रीझरमध्ये का ठेवू नये?
उत्तर: पाणी गोठल्यावर त्याचे आकारमान वाढते. त्यामुळे काचेची बाटली तडा जाऊन फुटू शकते.