सामान्य विज्ञान Question Answers Class 7 Chapter 16 Samanya Vigyan Maharashtra Board Marathi Medium

Question Answer For All Chapters – सामान्य विज्ञान Class 7

नैसर्गिक साधनसंपत्ती

स्वाध्याय

1. खाली दिलेल्या तीन प्रकारांच्या आधारे नैसर्गिक साधनसंपत्तीचे वर्णन लिहा.
अ. खनिजसंपत्ती
खनिजसंपत्ती ही पृथ्वीच्या आतल्या भागातून मिळणारी संपत्ती आहे. यामध्ये लोह, तांबे, सोनं, चांदी, मँगनीज, बॉक्साईट, कोळसा, खनिज तेल इत्यादींचा समावेश होतो.

आ. वनसंपत्ती:
वनसंपत्तीमध्ये झाडे, औषधी वनस्पती, लाकूड, गवत, डिंक, रबर, फळे, मध, लाख इत्यादींचा समावेश होतो. जंगलामुळे पर्यावरण संतुलित राहते आणि अनेक प्राण्यांना निवारा मिळतो.

इ. सागरसंपत्ती:
सागरसंपत्तीमध्ये मासे, शंख, शिंपले, मोती, खनिज तेल, नैसर्गिक वायू आणि समुद्रातील विविध क्षार यांचा समावेश होतो. याचा उपयोग अन्न, औषधे, इंधन आणि विविध उद्योगांमध्ये केला जातो.

2 खालील प्रश्नांची उत्तरे तुमच्या शब्दांत लिहा.
अ. जीवाश्म इंधन म्हणजे काय? त्यांचे प्रकार कोणते?
उत्तर: जीवाश्म इंधन म्हणजे लाखो वर्षांपूर्वी गाडल्या गेलेल्या सजीवांच्या अवशेषांपासून तयार झालेले इंधन. यामध्ये दगडी कोळसा, खनिज तेल आणि नैसर्गिक वायू यांचा समावेश होतो.

आ. खनिज तेलापासून कोणकोणते घटकपदार्थ मिळतात, त्यांची यादी करा.
उत्तर: खनिज तेलापासून पेट्रोल, डिझेल, केरोसीन, ग्रीस, वंगण तेल, प्लास्टिक, एलपीजी गॅस, टार (डांबर) इत्यादी घटक मिळतात.

इ. जंगलातून आपणांस काय काय मिळते?
उत्तर: जंगलातून आपल्याला लाकूड, गवत, औषधी वनस्पती, फळे, डिंक, लाख, मध, कागदासाठी झाडे इत्यादी मिळतात.

ई. सागरसंपत्तीमध्ये कशाकशाचा समावेश होतो? त्याचा आपल्याला काय उपयोग आहे?
उत्तर: सागरसंपत्तीमध्ये मासे, खेकडे, शिंपले, मोती, कोळंबी, खनिज तेल, नैसर्गिक वायू, मीठ, शार्क मासे, समुद्रकाकडी यांचा समावेश होतो. याचा उपयोग अन्न, औषधे, इंधन, व्यापार आणि पर्यटन यासाठी होतो.

उ. वाहनांसाठी वापरल्या जाणाऱ्या इंधनाचा अपव्यय का टाळावा?
उत्तर: इंधन मर्यादित प्रमाणात उपलब्ध असल्याने त्याचा अपव्यय झाल्यास भविष्यात कमी पडेल. इंधन जाळल्याने प्रदूषण वाढते आणि पर्यावरण बिघडते. त्यामुळे इंधनाचा काटकसरीने वापर करावा.

ऊ. वनस्पती व प्राणी यांचे जंगलातील वैविध्य का कमी होत चालले आहे?
उत्तर: जंगलतोड, शिकार, शहरीकरण आणि हवामान बदल यामुळे वनस्पती व प्राण्यांची संख्या कमी होत आहे. त्यामुळे जैवविविधतेचा नाश होत आहे.

ए. पाच खनिजांची नावे व त्यांपासून मिळणारे उपयुक्त पदार्थ लिहा.
उत्तर: पाच खनिजांची नावे व त्यांपासून मिळणारे उपयोगी पदार्थ:

1. लोह – लोखंडी वस्तू, वाहने, मशीनरी
2. तांबे – विद्युत तारा, भांडी
3. सोनं – दागिने, इलेक्ट्रॉनिक उपकरणे
4. मँगनीज – स्टील उत्पादन, काचेच्या वस्तू
5. बॉक्साईट – अॅल्युमिनियम उत्पादन

ऐ. धातुकांपासून धातू मिळवण्याच्या प्रक्रियेमधील दोन महत्त्वाचे टप्पे लिहा.
उत्तर: धातुकांपासून धातू मिळवण्याच्या दोन महत्त्वाच्या प्रक्रिया:

निष्कर्षण (Extraction) – खडकांमधून धातू वेगळे करणे.
शुद्धीकरण (Refining) – धातूतील अशुद्धता काढून शुद्ध धातू मिळवणे.

3. नैसर्गिक साधनसंपत्तीचे जतन व संवर्धन करण्याचे उपाय कोणते आहेत?
उत्तर:

• वृक्षतोडीवर नियंत्रण ठेवणे व नवीन झाडे लावणे.
• खनिजांचा योग्य वापर करून अनावश्यक उत्खनन टाळणे.
• इंधनाचा अपव्यय न करता त्याचा काटकसरीने वापर करणे.
• पर्यावरणपूरक ऊर्जा स्त्रोत जसे की सौर ऊर्जा, पवन ऊर्जा यांचा वापर वाढवणे.
• पाण्याचा योग्य वापर करणे व पाणीसाठा वाढवण्यासाठी प्रयत्न करणे.

4. खालील ओघतक्ता पूर्ण करा.

उत्तर:
इंधने
│
├── जीवाश्म इंधने
│
├── स्थायुरूप → पीट, लिग्नाइट, बिटुमिनस, अँथ्रासाईट
│
├── खनिज तेल → पेट्रोल, डिझेल, केरोसीन
│
├── नैसर्गिक वायू → मिथेन, इथेन, प्रोपेन, ब्यूटेन

स्पष्टीकरण:

1. जीवाश्म इंधने: ही नैसर्गिकरित्या जमिनीतून सापडणारी इंधने आहेत जी मुख्यतः सजीव अवशेषांच्या विघटनाने तयार होतात.
2. स्थायुरूप इंधने: ही कोळशाच्या विविध प्रकारांची उदाहरणे आहेत.
3. खनिज तेल: यातून पेट्रोल, डिझेल आणि केरोसीन सारखी इंधने मिळतात.
4. नैसर्गिक वायू: ही वायुरूप इंधने आहेत जी प्रामुख्याने मिथेन, इथेन, प्रोपेन आणि ब्यूटेनपासून बनलेली असतात.

4. देशाची आर्थिक स्थिती नैसर्गिक साधनसंपत्तीवर कशी अवलंबून आहे?
उत्तर: नैसर्गिक साधनसंपत्तीमुळे कृषी, उद्योग, ऊर्जा, वाहतूक आणि व्यापार या क्षेत्रांचा विकास होतो. जर साधनसंपत्ती योग्य प्रकारे वापरली तर देश आर्थिकदृष्ट्या मजबूत राहतो.

5. तुमच्या शाळेच्या परिसरात, घराशेजारी कोणकोणत्या औषधी वनस्पती लावाल? का?
उत्तर: मी तुळस, अडुळसा, गवती चहा, हळद, कडुलिंब, सदाफुली, आवळा या वनस्पती लावेन कारण त्या औषधांमध्ये उपयोगी असतात आणि रोगप्रतिकारशक्ती वाढवतात.