Question Answer For All Chapters – सामान्य विज्ञान Class 7
बदल : भौतिक व रासायनिक
स्वाध्याय
१. फरक स्पष्ट करा:
अ. भौतिक बदल व रासायनिक बदल
उत्तर:
| घटक | भौतिक बदल | रासायनिक बदल |
|---|---|---|
| संघटन | पदार्थाच्या रासायनिक संरचनेत बदल होत नाही. | पदार्थाच्या रासायनिक संरचनेत बदल होतो. |
| उदाहरणे | बर्फाचे पाणी होणे, कागद फाडणे | लाकूड जळणे, दुधाचे दही होणे |
| मागे फिरवणे (Reversible) | होय, बहुतेक भौतिक बदल उलट करता येतात. | नाही, बहुतेक रासायनिक बदल कायमस्वरूपी असतात. |
आ. आवर्ती बदल व अनावर्ती बदल
उत्तर:
| घटक | आवर्ती बदल | अनावर्ती बदल |
|---|---|---|
| स्वरूप | ठराविक कालांतराने पुन्हा-पुन्हा घडतो. | एकदाच होतो व कायमस्वरूपी बदल घडवतो. |
| उदाहरणे | दिवस-रात्र होणे, ऋतू बदलणे | भूकंप होणे, दगड तुटणे |
इ. नैसर्गिक बदल व मानवनिर्मित बदल
उत्तर:
| घटक | नैसर्गिक बदल | मानवनिर्मित बदल |
|---|---|---|
| स्रोत | निसर्गात स्वतःहून होणारा बदल | मानवी हस्तक्षेपामुळे घडणारा बदल |
| उदाहरणे | सूर्यप्रकाश, ज्वालामुखीचा उद्रेक | इमारत पाडणे, रस्ते बांधणे |
2. खाली दिलेले बदल कोणकोणत्या प्रकारांत मोडतात? कसे?
अ. दुधाचे दही होणे – रासायनिक बदल
कारण: यात दुधातील लैक्टोज अॅसिडमध्ये रूपांतरित होते व नवे पदार्थ (दही) तयार होतात.
आ. फटाका फुटणे – रासायनिक व अनावर्ती बदल
कारण: फटक्याच्या स्फोटामुळे नवीन पदार्थ तयार होतात व हा बदल मागे फिरवता येत नाही.
इ. भूकंप होणे – नैसर्गिक व अनावर्ती बदल
कारण: पृथ्वीच्या अंतर्गत हालचालींमुळे भूकंप होतो व एकदा झालेल्या भूकंपाचे परिणाम उलट करता येत नाहीत.
ई. पृथ्वीचे सूर्याभोवती परिभ्रमण – आवर्ती व नैसर्गिक बदल
कारण: हा बदल दरवर्षी ठराविक कालांतराने पुनरावृत्त होतो.
उ. स्स्त्रिंग ताणणे – भौतिक व मागे फिरता येणारा बदल
कारण: दोरी ताणल्यावर लांब होते पण ताण सोडल्यावर परत मूळ स्थितीत येते.
३. कारणे लिहा:
अ. हवाबंद अन्नपदार्थ विकत घेताना मुदतीची तारीख तपासून घ्यावी.
कारण: मुदतीनंतर अन्नपदार्थ खराब होऊ शकतो व आरोग्यास अपायकारक ठरू शकतो.
आ. लोखंडी वस्तूस रंग लावावा.
कारण: लोखंडाला गंज लागू नये म्हणून त्यावर रंग लावला जातो.
इ. लाकडी वस्तूस पॉलिश करावे.
कारण: लाकडाला ओलावा लागू नये व त्याचे आयुष्य वाढावे यासाठी पॉलिश करतात.
ई. तांबे, पितळ भांड्यांना कल्हई करावी.
कारण: तांबे व पितळ भांड्यांच्या संपर्कात आॅक्सिजन आल्याने त्यावर विषारी पदार्थ तयार होऊ शकतो, त्यापासून बचाव करण्यासाठी कल्हई करतात.
उ. कोरडा रुमाल पाण्यात बुडवला तर लगेच ओला होतो, परंतु ओला रुमाल वाळण्यास वेळ लागतो.
कारण: शोषण प्रक्रियेमुळे कोरडा रुमाल लगेच पाणी शोषतो, पण वाळण्याची प्रक्रिया (बाष्पीभवन) हळूहळू होते.
४. कशाचा विचार कराल?
अ. पदार्थांमध्ये झालेला भौतिक बदल ओळखायचा आहे.
✔ पदार्थाच्या रंग, आकार, अवस्था यामध्ये बदल झाला आहे का?
✔ पदार्थाच्या रासायनिक संरचनेत कोणताही बदल झाला आहे का?
आ. पदार्थांमध्ये झालेला रासायनिक बदल ओळखायचा आहे.
✔ नवीन पदार्थ तयार झाला आहे का?
✔ उष्णता, प्रकाश किंवा गंध निर्माण झाला आहे का?
✔ प्रक्रिया मागे फिरवता येत आहे का?
5. परिच्छेद वाचून बदलाचे विविध प्रकार नोंदवा.
संध्याकाळचे सहा वाजायला आले होते. सूर्य मावळत होता. मंद वारा सुटला होता. झाडाची पाने हलत होती. साहिल अंगणात मातीचे गोळे बनवून
त्यापासून वेगवेगळी खेळणी तयार करत बसला होता. भूक लागली म्हणून तो घरात गेला. आईने कणीक भिजवून पुऱ्या तळल्या. गरमागरम पुऱ्या खाताना त्याचे लक्ष खिडकीबाहेर गेले. पाऊस सुरू झाला होता. विजा चमकत होत्या. मंद प्रकाशात साहिल जेवणाचा आनंद घेत होता.
| बदल | प्रकार |
|---|---|
| सूर्य मावळणे | नैसर्गिक, आवर्ती बदल |
| वारा सुटणे | नैसर्गिक, भौतिक बदल |
| झाडाची पाने हलणे | भौतिक बदल |
| मातीचे गोळे बनवणे | भौतिक, मानवनिर्मित बदल |
| कणीक भिजवणे | भौतिक बदल |
| पुऱ्या तळणे | रासायनिक बदल |
| पाऊस पडणे | नैसर्गिक, भौतिक बदल |
| विजा चमकणे | नैसर्गिक, भौतिक बदल |
Leave a Reply