उष्णता
1. उष्णता म्हणजे काय?
उष्णता म्हणजे गरमपणाची भावना.
सूर्य, आग, गरम पाणी यांच्यामुळे उष्णता मिळते.
उष्णतेमुळे वस्तू गरम होतात आणि थंड झाल्यावर उष्णता निघून जाते.
2. उष्णतेचे संक्रमण (Heat Transfer)
उष्णता एका वस्तूपासून दुसऱ्या वस्तूकडे तीन प्रकारांनी जाते:
1. वहन (Conduction):
घन पदार्थांमध्ये उष्णता एका टोकापासून दुसऱ्या टोकाकडे जाते.
उदा. लोखंडी चमचा गरम द्रवात ठेवला तर तोही गरम होतो.
2. अभिसरण (Convection):
द्रव (पाणी) व वायू (हवा) मध्ये उष्णता प्रवाहाद्वारे फिरते.
उदा. पाणी गरम करताना खालचे पाणी वर येते आणि थंड पाणी खाली जाते.
3. प्रारण (Radiation):
उष्णता माध्यमाशिवाय एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी जाते.
उदा. सूर्याची उष्णता पृथ्वीवर येते.
3. उष्णतेचे सुवाहक आणि दुर्वाहक
✅ सुवाहक (Good Conductors):
जे पदार्थ उष्णता सहज वाहून नेतात त्यांना सुवाहक म्हणतात.
उदा. तांबे, लोखंड, अॅल्युमिनियम
❌ दुर्वाहक (Bad Conductors):
जे पदार्थ उष्णता वाहू देत नाहीत त्यांना दुर्वाहक म्हणतात.
उदा. लाकूड, प्लास्टिक, कापड
4. उष्णतेचे महत्त्वाचे प्रयोग आणि उदाहरणे
🌡️ प्रयोग 1:
गरम दूध झाऱ्याने ढवळताना झाऱ्याच्या टोकाला कापड बांधतात, कारण लोखंड गरम होतो पण कापड उष्णता वाहू देत नाही.
🔥 प्रयोग 2:
थंडीच्या दिवसांत लोकरीचे कपडे घालतो, कारण ते उष्णता बाहेर जाऊ देत नाहीत.
🌞 प्रयोग 3:
उन्हाळ्यात पांढरे कपडे घालतात आणि हिवाळ्यात गडद कपडे घालतात.
कारण पांढरा रंग उष्णता परावर्तित करतो आणि काळा रंग उष्णता शोषतो.
🧊 प्रयोग 4:
कपाळावर थंड पाण्याची पट्टी ठेवल्यावर ताप कमी होतो.
कारण शरीराची उष्णता पाण्यात जाते आणि शरीर थंड होते.
5. थर्मास फ्लास्क कसा काम करतो?
थर्मासमध्ये उष्णता बाहेर जाऊ शकत नाही, त्यामुळे चहा किंवा दूध गरमच राहते.
यात चमकदार चांदीचा मुलामा, निर्वात पोकळी, आणि झाकण असते.
6. दैनिक जीवनातील उष्णतेचे उदाहरणे
सूर्यापासून पृथ्वीवर उष्णता येते. (प्रारण)
कुकरमध्ये भात लवकर शिजतो. (अभिसरण)
तवा गरम झाल्यावर पोळी पटकन शिजते. (वहन)
लोखंडी दांड्याला स्पर्श केल्यास थंड वाटतो. (सुवाहक असल्यामुळे उष्णता घेऊन जातो)
निष्कर्ष
उष्णता वस्तू गरम किंवा थंड करते.
उष्णता वाहण्याचे 3 प्रकार असतात.
काही पदार्थ उष्णता पटकन वाहतात (सुवाहक) आणि काही नाही (दुर्वाहक).
उष्णतेचे नियम आपल्याला कपडे, घर, अन्न शिजवणे यामध्ये मदत करतात.
Leave a Reply