सामान्य विज्ञान Notes Class 7 Chapter 6 Samanya Vigyan Maharashtra Board Marathi Medium

भौतिक राशींचे मापन

1. भौतिक राशी म्हणजे काय?
आपण आपल्या दैनंदिन जीवनात अनेक गोष्टी मोजतो,
उदा.

• वजन (धान्य, भाजीपाला)
• लांबी (रस्ता, कपडे)
• तापमान (शरीराचे तापमान)
• वेग (गाडीचा वेग)

यांना भौतिक राशी म्हणतात. प्रत्येक भौतिक राशी मोजण्यासाठी एकक (unit) असते.
उदा:

• लांबी – मीटर (m)
• वजन/वस्तुमान – किलोग्रॅम (kg)
• वेळ – सेकंद (s)

2. भौतिक राशींचे प्रकार
(अ) अदिश राशी (Scalar Quantity)
ज्या राशी व्यक्त करताना फक्त संख्या आणि एकक लागतं, त्यांना अदिश राशी म्हणतात.
उदा:

• लांबी (2 मीटर)
• तापमान (37°C)
• वस्तुमान (5 किलोग्रॅम)

(ब) सदिश राशी (Vector Quantity)
ज्या राशी व्यक्त करताना संख्येबरोबर दिशा पण सांगावी लागते, त्यांना सदिश राशी म्हणतात.
उदा:

• वेग (गाडी 40 km/hr पश्चिमेकडे जात आहे.)
• विस्थापन (5 मीटर उत्तर दिशेला)

3. प्रमाणित मापन (Standard Measurement)
मापन अचूक होण्यासाठी प्रमाणित एकके वापरली जातात.

प्रचलित मापन पद्धती
1. MKS पद्धत:

• लांबी – मीटर (m)
• वस्तुमान – किलोग्रॅम (kg)
• वेळ – सेकंद (s)

2. CGS पद्धत:

• लांबी – सेंटीमीटर (cm)
• वस्तुमान – ग्रॅम (g)
• वेळ – सेकंद (s)

4. मापनातील चुका व अचूकतेचे महत्त्व
मापन करताना होणाऱ्या चुका:

• चुकीचे मापन साधन वापरणे.
• स्केल/तराजू व्यवस्थित न ठेवणे.
• मापन साधनांचे प्रमाणन वेळच्या वेळी न करणे.

अचूक मापनाचे महत्त्व:

• विज्ञान व अभियांत्रिकीमध्ये अचूक मापन गरजेचे असते.
• वजन आणि प्रमाण चुकीचे असल्यास ग्राहकांची फसवणूक होऊ शकते.
• इमारती, पूल यांचे बांधकाम योग्य मापनाशिवाय चुकीचे होऊ शकते.