सामान्य विज्ञान Notes Class 7 Chapter 3 Samanya Vigyan Maharashtra Board Marathi Medium

नैसर्गिक संसाधनांचे गुणधर्म

1. हवा आणि तिचे गुणधर्म
हवेतील घटक:
हवा ही वेगवेगळ्या वायूंचे मिश्रण आहे. यात खालील वायू असतात –

नायट्रोजन (78%)
ऑक्सिजन (21%)
कार्बन डायऑक्साइड, अर्गॉन, ओझोन व इतर वायू (1%)

हवेची महत्त्वाची वैशिष्ट्ये:
हवा दिसत नाही पण जाणवते – श्वास घेताना किंवा फुंकर मारताना हवेचा स्पर्श जाणवतो.
हवेला वजन असते – फुग्यात हवा भरल्यावर त्याचे वजन वाढते.
हवा जागा व्यापते – रिकाम्या बाटलीतून हवा बाहेर पडू शकत नाही.
हवा दाब निर्माण करते – सिरिंजमधील हवा खेचली असता बाहेरचा दाब अधिक असतो.

हवेचे उपयोग:
ऑक्सिजन श्वसनासाठी आवश्यक आहे.
कार्बन डायऑक्साइड वनस्पतींच्या अन्न निर्मितीसाठी उपयोगी असतो.
हवेचा वापर विजेची निर्मिती, इंधन जळण्यासाठी व पॅराशूटसाठी केला जातो.

2. पाणी आणि त्याचे गुणधर्म
पाण्याच्या तिन्ही अवस्था:
द्रवरूप – नद्यांमध्ये, तलावांमध्ये, समुद्रात.
घनरूप (बर्फ) – हिमनग, थंड प्रदेशात.
वायुरूप (बाष्प) – पाण्याचे वाफ होऊन आकाशात जातो.

पाण्याची वैशिष्ट्ये:
पाणी रंगहीन, गंधहीन आणि पारदर्शक असते.
पाणी वाहते आणि त्याचा स्वतःचा आकार नसतो.
पाणी उत्तम द्रावक आहे – त्यात मीठ, साखर इ. विरघळतात.
पाणी थंड झाल्यावर बर्फ होते आणि उष्णतेमुळे वाफ होते.

पाण्याचे उपयोग:
पिण्यासाठी आणि अन्न शिजवण्यासाठी.
शेती आणि कारखान्यात उपयोग.
धुण्यासाठी आणि स्वच्छतेसाठी.
वीजनिर्मिती आणि जलवाहतूक.

3. मृदा (माती) आणि तिचे गुणधर्म
मृदा म्हणजे काय?
मृदा म्हणजे जमिनीवरील मृदू थर, जो दगडधोंड्यांच्या विघटनाने तयार होतो.

मृदेचे प्रकार:

1. रेताड मृदा – वाळू जास्त, पाणी झपाट्याने निघून जाते.
2. पोयटा मृदा – मध्यम कण, शेतीस उपयुक्त.
3. चिकण मृदा – बारीक कण, पाणी जास्त धरते.

मृदेचे उपयोग:

• शेतीसाठी उपयुक्त.
• विटा, माठ, मूर्ती बनवण्यासाठी.
• जलसंधारणासाठी मदत करते.

मृदेचे परीक्षण (Soil Testing):
मृदेतील घटक समजून घेण्यासाठी मृदा परीक्षण केले जाते. यामुळे शेतकऱ्यांना योग्य खत वापरण्यास मदत होते.

4. तापमान नियंत्रण व हवामानावर परिणाम
पृथ्वी सूर्याच्या उष्णतेमुळे गरम होते.
हवेत बाष्प व कार्बन डायऑक्साइड असल्याने पृथ्वीवर उष्णता टिकून राहते.
हवेच्या दाबामुळे वारे वाहतात व हवामान बदलते.

5. ध्वनीचे प्रसारण आणि हवेचे महत्त्व
हवा ही ध्वनीच्या प्रसारणासाठी आवश्यक आहे.
अवकाशात हवा नसल्याने आवाज ऐकू येत नाही.
थंड हवेत ध्वनी लांबपर्यंत पोहोचतो.

महत्त्वाच्या संकल्पना:
हवेचा दाब सर्व दिशांनी सारखाच असतो.
पाणी गोठल्यावर त्याचे आकारमान वाढते.
पाणी हे वैश्विक द्रावक आहे.
मृदेच्या सुपीकतेसाठी योग्य पीक बदल आवश्यक आहे.
अतिशय थंड प्रदेशात पाण्याचा वरचा भाग गोठतो पण आतले पाणी द्रवरूप राहते, त्यामुळे जलचर जगू शकतात.