तारकांच्या दुनियेत
1. दीर्घिका म्हणजे काय?
➡️ दीर्घिका म्हणजे असंख्य तारे, धूळ आणि वायूंचा मोठा समूह असतो.
➡️ आपल्या आकाशगंगेचे नाव “मिल्की वे” आहे.
➡️ प्रत्येक दीर्घिकेमध्ये लाखो-कोटी तारे असतात.
2. तारे कसे तयार होतात?
➡️ ताऱ्यांची निर्मिती तेजोमेघ या मोठ्या धुळीच्या ढगांपासून होते.
➡️ गुरुत्वाकर्षणामुळे तेजोमेघ आकुंचन पावतो आणि त्याचे तापमान वाढते.
➡️ जेव्हा तापमान फार वाढते, तेव्हा हायड्रोजन वायूचा ज्वलन होऊन तारा चमकतो.
➡️ ताऱ्यांचा जीवनप्रवास लाखो वर्षे चालतो आणि शेवटी ते नष्ट होतात किंवा कृष्णविवर (Black Hole) बनतात.
3. आकाश निरीक्षण म्हणजे काय?
➡️ रात्री आकाशात चंद्र, तारे आणि ग्रहांचे निरीक्षण करणे म्हणजे आकाश निरीक्षण.
➡️ हे निरीक्षण करण्यासाठी दुर्बिणी किंवा टेलिस्कोप वापरला जातो.
➡️ ध्रुवतारा हा उत्तर दिशेला स्थिर दिसतो, त्यामुळे तो दिशा शोधण्यासाठी वापरला जातो.
4. आकाशातील महत्त्वाचे बिंदू:
(1) क्षितिज (Horizon) – जिथे आकाश आणि जमीन मिळाल्यासारखी दिसते.
(2) ऊर्ध्वबिंदू (Zenith) – आपल्या डोक्याच्या थेट वरचा बिंदू.
(3) अधःबिंदू (Nadir) – आपल्या पायाच्या खालील आकाशातील बिंदू.
(4) खगोलीय ध्रुव (Celestial Poles) – पृथ्वीच्या उत्तर आणि दक्षिण ध्रुवाच्या कल्पित विस्तारलेल्या रेषांवरचे बिंदू.
(5) वैषुविक वृत्त (Celestial Equator) – पृथ्वीच्या विषुववृत्ताचा आकाशातील विस्तार.
(6) आयनिक वृत्त (Ecliptic) – सूर्य आकाशात सरकताना दिसणारा मार्ग.
5. तारकासमूह म्हणजे काय?
➡️ आकाशात काही तारे एकत्र दिसतात आणि ते विशिष्ट आकृतीसारखे दिसतात.
➡️ अशा ताऱ्यांच्या समूहाला तारकासमूह म्हणतात.
➡️ उदा. सप्तर्षी, शर्मिष्ठा, मृगनक्षत्र, वृश्चिक इत्यादी.
6. सप्तर्षी आणि ध्रुवतारा:
➡️ सप्तर्षी हा सात मोठ्या ताऱ्यांचा समूह आहे, जो पतंगासारखा दिसतो.
➡️ सप्तर्षीच्या दोन ताऱ्यांची रेषा वाढवली तर ध्रुवतारा शोधता येतो.
➡️ ध्रुवतारा नेहमी उत्तर दिशेला स्थिर दिसतो.
7. ग्रह – तारे – नक्षत्र यांचा मानवी जीवनावर परिणाम होतो का?
➡️ नाही! विज्ञानानुसार ग्रह, तारे, नक्षत्र यांचा मानवी आयुष्याशी काहीही संबंध नाही.
➡️ राशीभविष्य किंवा ग्रहांच्या स्थितीमुळे कोणतेही चांगले किंवा वाईट परिणाम होत नाहीत.
➡️ आपण वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून विचार करायला हवा.
8. आकाश निरीक्षण करण्यापूर्वी घ्यावयाची काळजी:
✅ शक्यतो शहरापासून दूर आणि अमावास्येच्या रात्री निरीक्षण करावे.
✅ दुर्बिणी किंवा टेलिस्कोप चा वापर करावा.
✅ ध्रुवतारा शोधून निरीक्षण सुरू करावे.
✅ पश्चिमेकडील तारे आधी मावळतात, त्यामुळे निरीक्षण तिथपासून सुरू करावे.
✅ आकाश नकाशाचा योग्य वापर करावा.
9. “नक्षत्र लागणे” म्हणजे काय?
➡️ पृथ्वी फिरताना सूर्याच्या मागे काही विशिष्ट तारे किंवा तारकासमूह असतात.
➡️ ते तारे त्या वेळी दृश्यमान नसले तरी त्यांची उपस्थिती लक्षात घेतली जाते.
➡️ उदाहरणार्थ, पावसाळ्यात “मृग नक्षत्र लागले” असे म्हणतात, कारण त्या वेळी सूर्य मृग तारकासमूहाजवळ असतो.
10. महत्त्वाच्या संस्था:
🔹 आयुका (IUCAA) – पुणे: खगोलशास्त्रावर संशोधन करणारी संस्था.
🔹 नेहरू तारांगण: नवी दिल्ली, बंगळुरू, मुंबई आणि पुणे येथे तारांगण केंद्रे आहेत, जिथे आकाश निरीक्षण करता येते.
संक्षिप्त पुनरावलोकन:
✔️ तारे तेजोमेघातून जन्म घेतात आणि दीर्घकाळ टिकतात.
✔️ सप्तर्षी आणि ध्रुवतारा दिशा ओळखण्यासाठी उपयोगी आहेत.
✔️ ग्रह, तारे, नक्षत्र यांचा मानवी जीवनावर कोणताही परिणाम होत नाही.
✔️ आकाश निरीक्षण करण्यासाठी योग्य जागा आणि उपकरणे वापरावीत.
✔️ खगोलशास्त्राच्या अभ्यासासाठी भारतात अनेक संस्था आहेत.
Leave a Reply