Notes For All Chapters – सामान्य विज्ञान Class 7
वनस्पती : रचना व कार्ये
१. वनस्पतींचे विविध अवयव
वनस्पतींना ओळखण्यासाठी त्यांच्या विविध अवयवांचा अभ्यास करावा लागतो. हे अवयव म्हणजे मूळ, खोड, पाने, फुले आणि फळे होत.
२. मूळ (Root)
मूळ जमिनीखाली वाढणारा वनस्पतीचा भाग असतो. याचे दोन प्रकार असतात:
सोंटमूळ (Tap Root) – उदा. हरभरा, गाजर
तंतुमय मूळ (Fibrous Root) – उदा. गहू, मका
मुळाची कार्ये:
झाडाला आधार देते.
मातीतील पाणी व खनिजे शोषून घेते.
काही मुळे अन्नसाठवणही करतात (उदा. गाजर, मुळा).
३. खोड (Stem)
खोड जमिनीच्या वर वाढत जाते आणि त्यावर पाने, फुले व फळे असतात.
खोडाची कार्ये:
वनस्पतीला आधार देते.
पाने, फुले, फळे व बीज वाहून नेते.
काही खोडे अन्नसाठवण करतात (उदा. ऊस, बटाटा).
काही खोडे जमिनीच्या खाली असतात (उदा. आले, हळद).
४. पाने (Leaves)
पाने वनस्पतीचा अत्यंत महत्त्वाचा भाग असून त्यांचे मुख्य कार्य म्हणजे अन्ननिर्मिती (प्रकाशसंश्लेषण – Photosynthesis) करणे.
पानांचे भाग:
पर्णपत्र (Leaf blade) – पानाचा पसरट भाग
पर्णधारा (Leaf margin) – पानाचा कडेसर भाग
पर्णशिरे (Leaf veins) – पानात असणाऱ्या शिरा
शिराविन्यासाचे प्रकार:
जाळीदार शिराविन्यास (Reticulate Venation) – उदा. आंबा, गुलाब
समांतर शिराविन्यास (Parallel Venation) – उदा. मका, ऊस
५. फूल (Flower)
फूल हे वनस्पतीचे पुनरुत्पादक अवयव आहे.
फुलाचे भाग:
निदलपुंज (Calyx) – हिरवट भाग, कळीला संरक्षण देते.
दलपुंज (Corolla) – रंगीत पाकळ्या, कीटकांना आकर्षित करतात.
पुमंग (Androecium) – फुलाचा नर भाग, परागकोश असतो.
जायांग (Gynoecium) – फुलाचा मादी भाग, बीजांड तयार होते.
परागीभवन (Pollination):
परागकण फुलाच्या मादी भागावर पडून फलन होते व त्यातून बी तयार होते.
६. फळ (Fruit)
फळ हे फुलाच्या अंडाशयापासून बनते. त्यात बीज असते.
फळांचे प्रकार:
एकबीजधारी (Single Seed Fruit) – उदा. आंबा, नारळ
अनेक बीजधारी (Multiple Seed Fruit) – उदा. पेरू, फणस
बीजांचे प्रकार:
द्विदल बी (Dicotyledonous Seed) – दोन समान भाग (उदा. वाटाणा)
एकदल बी (Monocotyledonous Seed) – एकसंध बी (उदा. गहू, मका)
७. वनस्पतींचे महत्त्व व उपयुक्तता
ऑक्सिजन तयार करतात.
अन्न आणि औषधे मिळतात.
मातीची धूप रोखतात.
इंधन आणि लाकूडपुरवठा करतात.
८. महत्त्वाचे प्रश्न:
सोंटमूळ व तंतुमय मुळामधील फरक सांगा.
खोडाची कार्ये कोणती?
प्रकाशसंश्लेषण म्हणजे काय?
एकबीजधारी आणि अनेकबीजधारी फळांची उदाहरणे द्या.
परागीभवन म्हणजे काय?
Leave a Reply