आपत्ती व्यवस्थापन
1. आपत्ती म्हणजे काय?
आपत्ती म्हणजे अशी घटना जी माणसांचे आणि पर्यावरणाचे नुकसान करते. या दोन प्रकारच्या असतात:
1. नैसर्गिक आपत्ती – जसे की भूकंप, वादळ, पूर, त्सुनामी, ज्वालामुखी, दुष्काळ इत्यादी.
2. मानवनिर्मित आपत्ती – जसे की जंगलतोड, प्रदूषण, अपघात, युद्ध इत्यादी.
2. दुष्काळ (Drought)
दुष्काळ म्हणजे काय?
अन्नधान्य आणि पाण्याची कमतरता असणे म्हणजे दुष्काळ.
दुष्काळ सौम्य किंवा तीव्र असू शकतो.
दुष्काळाची कारणे:
कमी पाऊस (अवर्षण)
अतिवृष्टी आणि पिकांचे नुकसान
तापमानातील बदल
अति भूजल उपसा
जंगलतोड
दुष्काळ कमी करण्याचे उपाय:
पाण्याचा जपून वापर
झाडे लावणे
जलसंधारण
शेतीसाठी योग्य नियोजन
3. ढगफुटी (Cloudburst)
ढगफुटी म्हणजे काय?
ढगात वाफेचा साठा जास्त झाल्यामुळे अचानक खूप मोठ्या प्रमाणावर पाऊस पडतो, याला ढगफुटी म्हणतात.
26 जुलै 2005 रोजी मुंबईत 950 मिमी पाऊस पडला होता.
संरक्षणात्मक उपाय:
डोंगराळ भागात बांधकाम टाळावे
पाण्याचा योग्य निचरा करणे
पूरनियंत्रणासाठी धरणे बांधणे
4. वीज पडणे (Lightning Strikes)
वीज कशी निर्माण होते?
ढग आणि जमिनीमध्ये विद्युत ऊर्जेमुळे वीज तयार होते.
वीज कोसळल्यावर खूप मोठ्या आवाजासह चमकते.
वीज पडण्यापासून संरक्षण:
झाडाखाली उभे राहू नका
उंच ठिकाणी जाऊ नका
लोखंडी वस्तूंना स्पर्श करू नका
सुरक्षित ठिकाणी आसरा घ्या
5. ज्वालामुखी (Volcano)
ज्वालामुखी म्हणजे काय?
पृथ्वीच्या आत गरम द्रव पदार्थ (लावा) बाहेर आल्यास ज्वालामुखी तयार होतो.
परिणाम:
नवीन डोंगर तयार होतात
प्रदूषण वाढते
जंगल नष्ट होते
6. त्सुनामी (Tsunami)
त्सुनामी म्हणजे काय?
महासागराच्या तळाशी भूकंप झाल्यास पाण्यात मोठ्या लाटा तयार होतात.
त्सुनामीमुळे किनारी भागात मोठे नुकसान होते.
त्सुनामीपासून बचाव:
तटीय भागात सावधानता प्रणाली बसवणे
त्वरित सुरक्षित ठिकाणी हलवणे
समुद्रात मोठी जहाजे पाठवणे
7. वादळे (Cyclones)
वादळ कसे तयार होते?
गरम आणि थंड हवेच्या संयोगाने वादळ निर्माण होते.
वादळांपासून संरक्षण:
मजबूत घरांमध्ये आसरा घ्या
इमारतीवरील झाडे छाटून ठेवा
गॅस व वीज पुरवठा बंद करा
8. आपत्ती व्यवस्थापन (Disaster Management)
आपत्ती झाल्यानंतर नुकसान कमी करण्यासाठी काही महत्त्वाच्या उपाययोजना केल्या जातात:
जलसंधारण व वृक्षारोपण
भूकंपरोधी इमारती बांधणे
तडितरक्षक बसवणे
नागरिकांना पूर्वसूचना देणे
आपत्कालीन मदत पथके तयार ठेवणे
महत्त्वाचे मुद्दे लक्षात ठेवा:
नैसर्गिक आपत्ती टाळता येत नाहीत, पण योग्य उपाययोजनांमुळे त्याचे नुकसान कमी करता येते.
आपत्ती व्यवस्थापनासाठी प्रत्येक नागरिकाने जागरूक राहावे.
पाणी, अन्न आणि वीज यांचा योग्य वापर करावा.
Leave a Reply