नागरिकशास्त्र Question Answers Class 7 Chapter 3 Nagrik Shastra Maharashtra Board Marathi Medium

Question Answers For All Chapters – नागरिकशास्त्र Class 7

संविधानाची वैशिष्ट्ये

स्वाध्याय

1. संघराज्य शासनपद्धतीनुरूप अधिकारांची विभागणी कशाप्रकारे केली आहे याची सूची खालील तक्त्यात तयार करा.

संघराज्य शासन:

• संरक्षण
• परराष्ट्र व्यवहार
• युद्ध व शांतता
• चलन व्यवस्था
• आंतरराष्ट्रीय व्यापार

राज्यशासन:

• शेती
• कायदा व सुव्यवस्था
• स्थानिक शासन
• आरोग्य
• तुरुंग प्रशासन

दोन्ही शासनांकडे असणारे विषय:

• रोजगार
• पर्यावरण
• आर्थिक व सामाजिक नियोजन
• व्यक्तिगत कायदा
• शिक्षण

2. योग्य शब्द लिहा.

(1) संपूर्ण देशाचा राज्यकारभार करणारी यंत्रणा – संघशासन / केंद्रशासन
(2) निवडणुका घेणारी यंत्रणा – निवडणूक आयोग
(3) दोन सूचींव्यतिरिक्त असलेली सूची – समवर्ती सूची

3. लिहिते व्हा.

(1) संघराज्यात दोन स्तरांवर शासनसंस्था असतात.

उत्तर: होय, संघराज्य शासनपद्धतीत दोन स्तरांवर शासनसंस्था असतात –

• संघशासन: संपूर्ण देशाच्या सुरक्षिततेसाठी आणि परराष्ट्र व्यवहारांसाठी जबाबदार असते.
• राज्यशासन: स्थानिक प्रशासन, आरोग्य, शेती यासारख्या विषयांवर काम करते.

(2) शेषाधिकार म्हणजे काय?

उत्तर: संविधानात दिलेल्या संघसूची आणि राज्यसूचीत नसलेल्या विषयांवर कायदा करण्याचा अधिकार संघशासनाकडे असतो. या अधिकारास शेषाधिकार म्हणतात.

(3) संविधानाने न्यायमंडळ स्वतंत्र ठेवले आहे.

उत्तर: भारतीय संविधानात न्यायव्यवस्था स्वतंत्र ठेवण्यात आली आहे. त्यामुळे न्यायालय कोणत्याही राजकीय किंवा प्रशासकीय दबावाशिवाय निर्णय घेऊ शकते. न्यायाधीशांची नियुक्ती राष्ट्रपती करतात आणि त्यांना सहजपणे पदावरून हटवता येत नाही.

4. स्वतंत्र न्यायव्यवस्थेचे फायदे व तोटे या विषयावर वर्गात गटचर्चेचे आयोजन करा.

उत्तर: 

फायदे:

• न्यायालय निर्णय स्वायत्तपणे घेते.
• न्याय मिळण्याची प्रक्रिया निष्पक्ष राहते.
• सरकारच्या चुकीच्या निर्णयांवर नियंत्रण ठेवता येते.
• सर्व नागरिकांना समान न्याय मिळतो.

तोटे:

• न्यायप्रक्रिया कधी कधी खूप वेळ घेते.
• काही वेळा खर्चिक आणि गुंतागुंतीची प्रक्रिया असते.
• न्यायाधीशांच्या नेमणुकीत राजकीय हस्तक्षेप होऊ शकतो.

5. इलेक्ट्रॉनिक मतदानयंत्र (EVM) वापरल्यामुळे कोणते फायदे होतात, याची माहिती मिळवा.

उत्तर: 

• मतदानाची प्रक्रिया जलद आणि सोपी होते.
• मतदान फसवणूक टाळता येते.
• मतमोजणी वेळेत पूर्ण होते.
• कागदी मतपत्रांपेक्षा अधिक सुरक्षित आणि पर्यावरणपूरक पद्धत आहे.