नागरिकशास्त्र Question Answers Class 7 Chapter 2 Nagrik Shastra Maharashtra Board Marathi Medium

Question Answers For All Chapters – नागरिकशास्त्र Class 7

संविधानाची उद्देशिका

स्वाध्याय

प्रश्न 1: शोधा आणि लिहा

(1) देशातील सर्व नागरिकांविषयी आणि परस्परांविषयी आत्मीयतेची भावना असणे.

उत्तर: याला बंधुभाव म्हणतात. संविधानाने बंधुभाव वाढवण्याचा उद्देश ठेवला आहे, जेणेकरून समाजात एकी राहील.

(2) राज्यकारभाराची सत्ता लोकांच्या हाती असणे.

उत्तर: याला लोकशाही म्हणतात. लोकशाहीत जनतेद्वारे निवडलेले प्रतिनिधी राज्यकारभार चालवतात.

(3) उद्देशिकेलाच म्हटले जाते.

उत्तर: उद्देशिकेला संविधानाची प्रस्तावना किंवा सरनामा असेही म्हणतात.

(4) सर्व धर्मांना समान मानणे.

उत्तर: याला धर्मनिरपेक्षता म्हणतात. धर्मनिरपेक्ष राज्यात कोणत्याही एका धर्माला विशेष मान्यता नसते आणि सर्व धर्म समान समजले जातात.

प्रश्न 2: लिहिते होऊया

(1) धर्मनिरपेक्ष राज्यात कोणत्या तरतुदी असतात?

उत्तर:

• धर्मनिरपेक्ष राज्यात कोणताही धर्म राजधर्म म्हणून स्वीकारला जात नाही.
• प्रत्येक नागरिकाला आपल्या इच्छेनुसार धर्म स्वीकारण्याचा, त्याचे पालन करण्याचा आणि त्याचा प्रसार करण्याचा हक्क असतो.
• कोणत्याही धर्मावर आधारित भेदभाव केला जात नाही.

(2) प्रौढ मतदान पद्धती म्हणजे काय?

उत्तर:

• प्रौढ मतदान पद्धती म्हणजे 18 वर्षे पूर्ण केलेल्या प्रत्येक नागरिकाला मतदानाचा अधिकार मिळतो.
• कोणत्याही जाती, धर्म, लिंग, भाषा यावर आधारित भेदभाव केला जात नाही.

(3) आर्थिक न्यायामुळे नागरिकांना कोणते हक्क मिळतात?

उत्तर:

• प्रत्येक नागरिकाला उपजीविकेसाठी संधी मिळावी.
• गरिबी, उपासमार आणि बेरोजगारी कमी करण्यासाठी उपाययोजना केल्या जातात.
• संपत्तीचे प्रमाण एका गटाकडेच जाऊ नये, याची काळजी घेतली जाते.

(4) समाजात व्यक्तिप्रतिष्ठा कशी निर्माण होईल?

उत्तर:

• सर्व नागरिकांनी एकमेकांचा सन्मान करावा.
• जाती, धर्म, भाषा, लिंग यावरून कोणताही भेदभाव करू नये.
• प्रत्येक व्यक्तीला समान संधी मिळाल्यास आणि तिचे हक्क राखले गेले, तर तिच्या प्रतिष्ठेत वाढ होईल.

प्रश्न 3: आपल्याला मिळालेल्या स्वातंत्र्याचा उपयोग आपण कशाप्रकारे केला पाहिजे?

उत्तर:

• स्वातंत्र्याचा वापर जबाबदारीने करावा.
• कोणत्याही नियमांचे उल्लंघन न करता वागावे.
• सार्वजनिक ठिकाणी स्वच्छता आणि शिस्त पाळावी.
• इतरांच्या स्वातंत्र्यावर गदा येणार नाही याची काळजी घ्यावी.

प्रश्न 4: संकल्पना स्पष्ट करा

(1) समाजवादी राज्य:

• समाजात गरीब आणि श्रीमंत यांच्यातील दरी कमी असावी.
• संपत्ती काही लोकांकडेच साठून राहू नये.
• प्रत्येक नागरिकाला समान संधी मिळावी.

(2) समता:

• सर्व नागरिक समान आहेत.
• जात, धर्म, भाषा, वंश, लिंग यावर आधारित भेदभाव होऊ नये.
• प्रत्येकाला संधीची समानता मिळावी.

(3) सार्वभौम राज्य:

• भारत कोणत्याही परकीय शक्तीच्या अधिपत्याखाली नाही.
• देशाचे सर्व निर्णय स्वातंत्र्याने घेतले जातात.
• लोकशाहीत सार्वभौमत्व हे जनतेच्या हाती असते.

(4) संधीची समानता:

• सर्व नागरिकांना विकासाच्या समान संधी मिळाव्यात.
• शिक्षण, रोजगार, राजकीय सहभाग यासाठी कोणताही भेदभाव होऊ नये.
• संविधानाने सर्वांना समान हक्क दिले आहेत.

प्रश्न 5: भारतीय संविधानाच्या उद्देशिकेत कोणकोणत्या महत्त्वाच्या बाबींचा उल्लेख केला आहे?

भारतीय संविधानाच्या उद्देशिकेत खालील महत्त्वाच्या बाबींचा उल्लेख आहे:

सार्वभौमत्व – भारत स्वतंत्र राष्ट्र आहे.
समाजवाद – समाजात समानता असावी.
धर्मनिरपेक्षता – सर्व धर्म समान आहेत.
लोकशाही – राज्यकारभार लोकांनी निवडलेल्या प्रतिनिधींद्वारे चालवला जातो.
गणराज्य – कोणतीही सार्वजनिक पदे वंशपरंपरेने दिली जात नाहीत.
न्याय – सामाजिक, आर्थिक व राजकीय न्यायाची हमी.
स्वातंत्र्य – प्रत्येक नागरिकाला विचार, अभिव्यक्ती, श्रद्धा, उपासना यांचे स्वातंत्र्य आहे.
समता – सर्व नागरिकांना समान संधी मिळतात.
बंधुभाव – परस्परांमध्ये एकोपा व आत्मीयता असावी.