इतिहास Notes Class 7 Chapter 7 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

Notes For All Chapters – इतिहास Class 7

स्वराज्याचा कारभार

१. शिवाजी महाराज आणि स्वराज्य

• शिवाजी महाराजांनी स्वराज्य स्थापन केले आणि राज्याभिषेक करवून घेतला.
• त्यांनी महाराष्ट्र, कर्नाटक, आंध्रप्रदेश आणि तामिळनाडूमधील काही भाग मिळवून स्वराज्याचा विस्तार केला.
• लोकांचे कल्याण साधण्यासाठी त्यांनी चांगली राज्यव्यवस्था निर्माण केली.

२. अष्टप्रधान मंडळ

• राज्यकारभार सुकर करण्यासाठी महाराजांनी अष्टप्रधान मंडळ तयार केले.
• हे आठ मंत्री वेगवेगळ्या खात्यांची जबाबदारी सांभाळत.
• मंत्री महाराजांना जबाबदार असत आणि त्यांना पगार दिला जात असे.

३. शेती धोरण

• महाराजांनी शेतकऱ्यांचे हित जपले.
• अण्णाजी दत्तो यांना महसूल वसुलीची जबाबदारी दिली.
• अतिवृष्टी, दुष्काळ, किंवा युद्धामुळे नुकसान झाल्यास करात सवलत दिली जायची.
• शेतकऱ्यांना चांगले बियाणे, बैलजोड्या आणि नांगर मिळावा यासाठी मदत केली.

४. खेड्यांचे अर्थकारण

• खेड्यात शेती हा मुख्य व्यवसाय होता.
• गावातील कारागीर आणि शेतकरी एकमेकांना मदत करीत.
• बलुतेदारी पद्धतीत शेतकरी कारागिरांना त्यांच्या वस्तूंसाठी धान्य देत.

५. व्यापार आणि उद्योग

• व्यापारामुळे राज्याची संपत्ती वाढते हे महाराजांनी ओळखले.
• त्यांनी स्वराज्यातील मिठाच्या उद्योगाला संरक्षण दिले.
• परदेशातून येणाऱ्या मिठावर कर लावला, त्यामुळे स्थानिक मिठाची विक्री वाढली.

६. लष्करी व्यवस्था

• महाराजांचे लष्कर दोन भागांत विभागले होते – पायदळ आणि घोडदळ.
• पायदळात हवालदार, जुमलेदार आणि सरनोबत हे अधिकारी होते.
• घोडदळात शिलेदार (स्वतःचा घोडा असलेले सैनिक) आणि बारगीर (सरकारकडून घोडा मिळालेले सैनिक) असे दोन प्रकार होते.
• प्रसिद्ध घोडदळ सरनोबत – नेतोजी पालकर, प्रतापराव गुजर, हंबीरराव मोहिते.

७. हेरखाते

• शत्रूंच्या हालचालींवर लक्ष ठेवण्यासाठी हेरखाते होते.
• बहिर्जी नाईक हे महाराजांचे प्रमुख हेर होते.

८. किल्ल्यांचे महत्त्व

• किल्ले सुरक्षिततेसाठी बांधले गेले.
• स्वराज्यात ३०० हून अधिक किल्ले होते.
• किल्ल्यावर किल्लेदार, सबनीस आणि कारखानीस हे अधिकारी असत.
• सिंधुदुर्ग – महाराजांनी बांधलेला एक महत्त्वाचा सागरी किल्ला.

९. आरमार (नौदल)

• महाराजांनी शत्रूंच्या समुद्रावरील हल्ल्यांना रोखण्यासाठी आरमार तयार केले.
• त्यांच्या आरमारात ४०० हून अधिक जहाजे होती.
• गुराब, गलबत आणि पाल ही लढाऊ जहाजे होती.
• नौदल प्रमुख – मायनाक भंडारी आणि दौलतखान.

१०. प्रजेची काळजी

• महाराज फक्त राज्य वाढवणारे नव्हते, तर प्रजाहितदक्ष राजा होते.
• त्यांनी लोकांच्या सुरक्षिततेसाठी आणि विकासासाठी योग्य निर्णय घेतले.