Notes For All Chapters – इतिहास Class 7
साम्राज्याची वाटचाल
१. इंदौरचे होळकर:
- मल्हारराव होळकर यांनी इंदौरच्या राज्याची स्थापना केली.
- गनिमी कावा पद्धतीने त्यांनी उत्तरेत मराठ्यांचे वर्चस्व वाढवले.
- अहिल्याबाई होळकर यांनी इंदौरचा कारभार पाहिला आणि राज्यात अनेक चांगले बदल केले.
- त्यांनी मंदिरे, तलाव, विहिरी आणि धर्मशाळा बांधल्या.
- त्या न्यायप्रिय आणि दानशूर प्रशासक होत्या.
२. नागपूरचे भोसले:
- परसोजी भोसले यांना शाहू महाराजांनी नागपूर आणि वऱ्हाड प्रदेश दिला.
- रघुजी भोसले हे सर्वात पराक्रमी शासक होते.
- त्यांनी ओडिशा, बंगाल, बिहार आणि दक्षिण भारतात मराठ्यांचे राज्य वाढवले.
- नागपूरकर भोसल्यांनी इंग्रजांच्या भीतीने कोलकाता शहराभोवती एक खंदक खोदण्यास भाग पाडले, ज्याला “मराठा डिच” म्हणतात.
३. ग्वालियरचे शिंदे:
- थोरल्या बाजीरावांनी राणोजी शिंदे यांना उत्तरेत सरदार म्हणून नेमले.
- त्यांचे पुत्र महादजी शिंदे यांनी पानिपत युद्धानंतर मराठ्यांचे वर्चस्व पुन्हा निर्माण केले.
- त्यांनी इंग्रजांना हरवून दिल्लीचा बादशाह शाह आलम याला गादीवर बसवले.
- त्यांनी सैन्याला नवीन प्रकारे प्रशिक्षित केले आणि दिल्लीवर मराठ्यांचे नियंत्रण प्रस्थापित केले.
४. गुजरातमधील मराठ्यांची सत्ता:
- खंडेराव दाभाडे आणि त्रिंबकराव दाभाडे यांनी गुजरातमध्ये मराठ्यांची सत्ता प्रस्थापित केली.
- खंडेराव यांच्या मृत्यूनंतर उमाबाई दाभाडे यांनी अहमदाबादचा मुघल सरदार पराभूत केला.
- पुढे गायकवाड घराण्याने गुजरातमध्ये सत्ता स्थिर केली आणि वडोदरा ही राजधानी केली.
५. मराठा साम्राज्याची उतरती कळा:
महादजी शिंदे आणि नाना फडणवीस यांच्या मृत्यूनंतर मराठ्यांचे साम्राज्य कमजोर झाले.
पेशवा बाजीराव दुसरा याच्यात नेतृत्वगुण नव्हते, त्यामुळे मराठा सरदारांमध्ये फूट पडली.
इ.स. 1817 मध्ये इंग्रजांनी पुणे ताब्यात घेतले आणि इ.स. 1818 मध्ये आष्टीच्या लढाईत मराठ्यांचा पराभव झाला.
मराठ्यांचे राज्य संपुष्टात आले आणि इंग्रजांनी भारतावर आपले नियंत्रण प्रस्थापित केले.
महत्वाचे मुद्दे:
- अहिल्याबाई होळकर – न्यायप्रिय व समाजहितकारक कार्य
- रघुजी भोसले – ओडिशा आणि बंगाल जिंकले
- महादजी शिंदे – इंग्रजांना हरवून दिल्लीवर वर्चस्व मिळवले
- मराठा साम्राज्याची समाप्ती – इंग्रजांनी 1818 मध्ये मराठ्यांचा पराभव केला
Leave a Reply