भूगोल Notes Class 7 Chapter 9 Bhugol Maharashtra Board Marathi Medium

Notes For All Chapters – भूगोल Class 7

कृषी

१. कृषी म्हणजे काय?
कृषी म्हणजे शेती आणि त्यासंबंधित व्यवसाय. यात जमीन तयार करणे, पीक घेणे, पाणीपुरवठा करणे, जनावरांचे पालन करणे आणि शेतीपूरक व्यवसाय करणे यांचा समावेश होतो.

२. कृषीचे प्रकार

1. निर्वाह शेती:
ही पारंपरिक शेती आहे.
शेतकरी स्वतःच्या गरजेसाठी पीक घेतात.
यात तांदूळ, गहू, भाजीपाला असे पीक घेतले जाते.

2.व्यापारी शेती:
यात मोठ्या प्रमाणावर शेती केली जाते.
उत्पादन विक्रीसाठी घेतले जाते.
यामध्ये ऊस, कापूस, चहा, कॉफी यासारखी नगदी पिके घेतली जातात.

3.मळ्याची शेती:
ही डोंगराळ भागात केली जाते.
यात चहा, रबर, कॉफी यांसारखी पिके घेतली जातात.
यात मोठ्या प्रमाणावर भांडवल आणि कुशल कामगार लागतात.

4.फळबाग आणि फुलशेती:
यात द्राक्ष, संत्री, आंबा यांसारख्या फळांची लागवड होते.
झेंडू, गुलाब, लिली, निशिगंध यांसारखी फुले घेतली जातात.
बाजारात मोठी मागणी असल्याने ही शेती फायदेशीर आहे.

5.सेंद्रिय शेती:
यात रासायनिक खतांऐवजी शेणखत, गांडूळ खत वापरले जाते.
ही शेती आरोग्यासाठी चांगली असते.
पर्यावरण पूरक असल्यामुळे याकडे शेतकरी वळत आहेत.

३. शेतीसाठी वापरली जाणारी साधने आणि तंत्रज्ञान
पारंपरिक साधने: नांगर, कुदळ, विळी
आधुनिक तंत्रज्ञान: ट्रॅक्टर, सिंचन यंत्रे, ड्रोन
सिंचन पद्धती:
ठिबक सिंचन (थोडे पाणी पण परिणामकारक)
फवारा सिंचन (पाणी थेट झाडांवर फवारले जाते)

४. शेतीपूरक व्यवसाय

पशुपालन:
गाई, म्हशी यांचे पालन करून दूध मिळवले जाते.
शेळ्या, मेंढ्या यांचे पालन मांस आणि लोकरसाठी केले जाते.

कुक्कुटपालन:
कोंबड्या पाळून अंडी आणि मांस मिळवले जाते.
शहरांजवळ हा व्यवसाय मोठ्या प्रमाणावर केला जातो.

मधमाशी पालन:
मध आणि मेण मिळवण्यासाठी केला जाणारा व्यवसाय.
यामुळे झाडांची फलधारणा वाढते.

मत्स्यपालन:
गोड्या पाण्यात व समुद्रात मासे पालले जातात.
कोळंबी पालन आणि मत्स्यशेती ही फायदेशीर व्यवसाय आहेत.

५. शेतीला लागणाऱ्या अडचणी आणि उपाय
अडचणी:

• पावसाच्या अनिश्चिततेमुळे शेतीचे नुकसान होते.
• अपुरे जलसिंचन आणि जुनी शेती पद्धती.
• शेतमालाला योग्य दर मिळत नाही.
• नैसर्गिक आपत्ती (पूर, दुष्काळ, वादळ).

उपाय:

• जलसिंचनाच्या आधुनिक पद्धतींचा वापर करावा.
• सुधारित बी-बियाणे आणि तंत्रज्ञानाचा वापर करावा.
• शेतकऱ्यांनी गट तयार करून थेट विक्री करावी.
• सरकारच्या योजनांचा लाभ घ्यावा.

६. कृषिपर्यटन

• कृषिपर्यटन म्हणजे शेतीवर आधारित पर्यटन.
• शहरातील लोकांना शेतकऱ्यांचे जीवन, शेती पाहायला मिळते.
• यामुळे शेतकऱ्यांना अतिरिक्त उत्पन्न मिळते.