भूगोल Notes Class 7 Chapter 7 Bhugol Maharashtra Board Marathi Medium

Notes For All Chapters – भूगोल Class 7

मृदा

1) मृदा म्हणजे काय?
मृदा म्हणजे खडकांचे अपक्षय होऊन तयार झालेली जमिन.
यात खडकांचे भुगे, जैविक घटक (झाडांचे अवशेष, प्राण्यांचे अवशेष) आणि सूक्ष्म जीव असतात.
शेतकरी मृदेचा वापर शेतीसाठी करतो, तर कुंभार मातीचा वापर भांडी बनवण्यासाठी करतो.

2) मृदानिर्मिती कशी होते?
मृदा तयार होण्यासाठी पाच महत्त्वाचे घटक आहेत:

1. मूळ खडक – खडकांचा विदारण होऊन मृदा तयार होते.
2. प्रादेशिक हवामान – हवामानानुसार मृदेचा प्रकार ठरतो.
3. जैविक घटक – झाडांची मुळे, पालापाचोळा, प्राणी यांचे विघटन होऊन मृदा सुपीक होते.
4. कालावधी – मृदा तयार होण्यासाठी हजारो वर्षे लागतात.
5. जमिनीचा उतार – उतारावर मृदा वाहून जाते, त्यामुळे कमी सुपीक होते.

3) महाराष्ट्रातील प्रमुख मृदेचे प्रकार:

4) मृदेची धूप आणि अवनती:

मृदा धूप – वारा आणि पावसामुळे मृदेचा थर वाहून जातो.
मृदा अवनती – जास्त रासायनिक खते, तणनाशके यामुळे मृदेची सुपीकता कमी होते.

5) मृदा संरक्षण करण्याचे उपाय:
झाडे लावून मृदा धूप थांबवणे.
समतल चर खोदून पाणी मुरवणे.
बांधबंदिस्ती करून मृदेचे संरक्षण करणे.
सेंद्रिय खतांचा वापर करणे.
शेतजमीन काही काळ पडीक ठेवणे.

6) मृदेचे महत्त्व:
मृदेवरच सर्व वनस्पती आणि शेती अवलंबून आहे.
सुपीक मृदा असल्याने चांगले पीक येते.
मृदेच्या प्रकारानुसार वेगवेगळी पिके घेतली जातात.
उदा. – काळी मृदा → कपाशी, ज्वारी, बाजरी
गाळाची मृदा → तांदूळ, ऊस