Notes For All Chapters – भूगोल Class 7
हवेचा दाब
1. हवा आणि तिचा दाब
- हवेला वजन असते आणि त्यामुळे ती दाब निर्माण करते.
- हवेचा दाब पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर समान नसतो.
- हवेचा दाब वेळोवेळी बदलत असतो.
हवेचा दाब बदलण्याची कारणे:
- प्रदेशाची उंची – उंच जागी हवेचा दाब कमी असतो.
- हवेचे तापमान – गरम हवा हलकी होते आणि वर जाते, त्यामुळे त्या भागात कमी दाब असतो.
- हवेतील बाष्प – जास्त बाष्प असलेल्या भागात हवेचा दाब कमी असतो.
2. उंची आणि हवेचा दाब
- समुद्रसपाटीच्या जवळ हवेचा दाब जास्त असतो.
- उंचावर हवेतील घटक विरळ होतात, त्यामुळे हवेचा दाब कमी होतो.
3. तापमान आणि हवेचा दाब
- गरम हवेचा दाब कमी आणि थंड हवेचा दाब जास्त असतो.
- गरम हवा वर जाते आणि कमी दाबाचा पट्टा तयार करते.
- थंड हवा जड होते आणि जास्त दाबाचा पट्टा तयार करते.
4. पृथ्वीवरील हवेचे दाबपट्टे
| दाबपट्टा | अक्षवृत्तीय स्थान | वैशिष्ट्ये |
|---|---|---|
| विषुववृत्तीय कमी दाब पट्टा | 0° ते 5° | जास्त उष्णता, गरम हवा वर जाते, भरपूर पाऊस पडतो. |
| मध्य अक्षवृत्तीय जास्त दाब पट्टा | 25° ते 35° | कोरडी हवा, वाळवंट तयार होतात. |
| उपध्रुवीय कमी दाब पट्टा | 55° ते 65° | वाऱ्यांची गती जास्त, वेगाने बदलणारे हवामान. |
| ध्रुवीय जास्त दाब पट्टा | 80° ते 90° | खूप थंड हवामान, हवा जड होते आणि खाली येते. |
5. हवेच्या दाबाचा परिणाम
वारे निर्माण होतात – कमी दाबाच्या भागाकडे वारे वाहतात.
वादळे निर्माण होतात – अचानक दाब बदलल्याने वादळ येते.
पर्जन्य (पाऊस) पडतो – गरम हवा वर जाऊन थंड झाल्यावर पाऊस पडतो.
हवेचा दाब श्वसनावर परिणाम करतो – उंच ठिकाणी हवेचा दाब कमी असल्याने श्वास घेणे कठीण होते.
6. हवेच्या दाबाची मोजणी
हवेचा दाब मिलिबार (mb) मध्ये मोजतात.
हवादाबमापक (Barometer) या उपकरणाने हवेचा दाब मोजला जातो.
7. समदाब रेषा
नकाशावर समान हवेचा दाब असलेली ठिकाणे जोडणाऱ्या रेषांना समदाब रेषा म्हणतात.
8. महत्त्वाचे मुद्दे
उंच जागी हवेचा दाब कमी असतो.
तापमान वाढले की हवेचा दाब कमी होतो.
समुद्रसपाटीवर हवेचा दाब सर्वाधिक असतो.
30° अक्षवृत्ताजवळ वाळवंटे तयार होतात कारण तिथे जास्त दाबाचा पट्टा असतो.
वाऱ्यांचा प्रवास उच्च दाबाच्या भागातून कमी दाबाच्या भागाकडे होतो.
Leave a Reply