भूगोल Notes Class 7 Chapter 3 Bhugol Maharashtra Board Marathi Medium

Notes For All Chapters – भूगोल Class 7

भरती-ओहोटी

१. भरती-ओहोटी म्हणजे काय?

• समुद्राचे पाणी काही वेळा किनाऱ्यावर पुढे येते, तर काही वेळा मागे जाते.
• पाण्याची ही वर-खाली होणारी हालचाल भरती-ओहोटी म्हणून ओळखली जाते.

२. भरती-ओहोटी का होते?

भरती-ओहोटी होण्यासाठी तीन मुख्य गोष्टी कारणीभूत असतात –

1. चंद्राचे गुरुत्वाकर्षण बल – चंद्र पृथ्वीच्या पाण्याला ओढतो, त्यामुळे भरती होते.
2. सूर्याचे गुरुत्वाकर्षण बल – सूर्यदेखील पाण्यावर परिणाम करतो, पण चंद्राचा परिणाम जास्त असतो.
3. पृथ्वीचे फिरणे (परिवलन) – पृथ्वी फिरत असल्यामुळे समुद्राच्या पाण्याची स्थिती बदलते.

३. भरती-ओहोटी कशी होते?

• दर 12 तास 25 मिनिटांनी एकदा भरती आणि एकदा ओहोटी येते.
• एका दिवशी (24 तासात) 2 वेळा भरती आणि 2 वेळा ओहोटी होते.

४. भरती-ओहोटीचे प्रकार
१) उधाणाची भरती-ओहोटी (Spring Tide)

• अमावस्या आणि पौर्णिमेला चंद्र आणि सूर्य एकाच दिशेने असतात, त्यामुळे पाण्याचा जोर जास्त असतो.
• ही भरती मोठी असते आणि ओहोटीही खोलवर जाते.

२) भांगाची भरती-ओहोटी (Neap Tide)

• अष्टमीच्या दिवशी चंद्र, पृथ्वी आणि सूर्य 90° कोनात असतात.
• यामुळे भरती सरासरीपेक्षा लहान होते आणि ओहोटीही कमी होते.

५. भरती-ओहोटीचे फायदे

• भरतीमुळे मासे किनाऱ्याजवळ येतात, त्यामुळे मासेमारीस मदत होते.
• समुद्र किनारे स्वच्छ राहतात, कारण भरती पाण्यातील कचरा ओढून नेत असते.
• मोठी जहाजे बंदरात सहज येऊ शकतात.
• भरतीच्या पाण्याचा उपयोग मिठाच्या निर्मितीसाठी होतो.
• भरती-ओहोटीचा उपयोग करून वीजनिर्मिती करता येते.

६. भरती-ओहोटीचे तोटे
भरतीच्या वेळी पाणी अचानक वाढल्यास अपघात होऊ शकतात.
मोठ्या भरतीमुळे किनारी भागात पुरासारखी परिस्थिती निर्माण होते.
काही वेळा किनाऱ्यावरील जमीन गाळाने भरते.

७. लाटा म्हणजे काय?

• वाऱ्यामुळे समुद्राच्या पाण्यात हालचाल होते, त्याला लाटा म्हणतात.
• मोठ्या लाटा किनाऱ्यावर आदळतात आणि त्यातील ऊर्जा किनाऱ्याला झीजवते.
• भूकंप, ज्वालामुखी किंवा समुद्रातील भूस्खलन झाल्यास मोठ्या लाटा तयार होतात, त्यांना त्सुनामी म्हणतात.

८. त्सुनामी म्हणजे काय?

• समुद्राच्या तळाशी झालेल्या भूकंपामुळे प्रचंड मोठ्या लाटा तयार होतात, त्यांना त्सुनामी म्हणतात.
• 2004 साली हिंद महासागरात त्सुनामी आली होती, ज्यामुळे भारत, श्रीलंका आणि इंडोनेशियामध्ये मोठे नुकसान झाले.

९. भरती-ओहोटी आणि आपले जीवन

• भरती-ओहोटी मुळे मासेमारी, जहाज वाहतूक, मीठनिर्मिती आणि वीजनिर्मितीला मदत होते.
• किनाऱ्यावर फिरायला जाण्यापूर्वी भरती-ओहोटीची वेळ पाहणे गरजेचे असते, अन्यथा अपघात होऊ शकतो.