आपत्ती व्यवस्थापन
स्वाध्याय
१. आपत्कालीन संपर्क दूरध्वनी क्रमांक सांगा?
अ. पोलीस नियंत्रण कक्ष – १००
आ. अग्निशामक यंत्रणा – १०१
इ. रुग्णवाहिका – १०२
ई. आपत्ती नियंत्रण कक्ष – १०८
२. तात्काळ काय उपाय कराल?
अ. कुत्रा चावला – जखम स्वच्छ धुवून अँटी-रेबीज इंजेक्शन घ्यावे.
आ. खरचटले / रक्तस्राव – जखमेवर डेटॉल किंवा औषधी मलम लावून बांधावे.
इ. भाजणे / पोळणे – थंड पाण्याने धुवून हलक्या हाताने स्वच्छ करावे.
ई. सर्पदंश – जखम स्वच्छ करावी, घट्ट पट्टी बांधावी आणि डॉक्टरांकडे जावे.
उ. उष्माघात – सावलीत विश्रांती घ्यावी, थंड पाणी प्यावे आणि डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा.
३. असे का घडते?
अ. महापूर – अतिवृष्टीमुळे नद्यांचे पाणी भरून वाहते आणि पुराचा धोका निर्माण होतो.
आ. जंगलांना आग – वणवा, विजेचा कडकडाट किंवा मानवी निष्काळजीपणामुळे आग लागते.
इ. इमारत कोसळणे / दरडी कोसळणे – कमजोर बांधकाम, भूकंप किंवा अतिवृष्टीमुळे इमारती किंवा दरडी कोसळतात.
ई. वादळ – कमी आणि जास्त दाबाच्या पट्ट्यांमुळे जोरदार वारे वाहतात आणि वादळ निर्माण होते.
उ. भूकंप – भूगर्भातील हालचालींमुळे पृथ्वी थरथरते आणि भूकंप होतो.
४. खालील प्रश्नांची उत्तरे:
अ. आपत्ती म्हणजे काय?
→ नैसर्गिक किंवा मानवी कारणांमुळे अचानक घडणाऱ्या संकटाला आपत्ती म्हणतात.
आ. आपत्तींचे प्रकार कोणते?
→ आपत्ती दोन प्रकारच्या असतात:
- नैसर्गिक आपत्ती – भूकंप, पूर, वादळ, त्सुनामी.
- मानवनिर्मित आपत्ती – आग, बाँबस्फोट, वायू गळती, अपघात.
इ. आपत्ती व्यवस्थापन म्हणजे काय?
→ आपत्ती येण्यापूर्वी व त्यानंतर घेतल्या जाणाऱ्या सुरक्षात्मक उपाययोजनांना आपत्ती व्यवस्थापन म्हणतात.
ई. आपत्ती व्यवस्थापनाचे मुख्य घटक कोणते?
→ १. पूर्वतयारी – आपत्ती टाळण्यासाठी खबरदारी घेणे.
→ २. आपत्तीच्या वेळी उपाययोजना – जीव व मालमत्तेचे संरक्षण करणे.
→ ३. पुनर्वसन – आपत्तीनंतर झालेल्या नुकसानीची भरपाई करणे.
५. सर्पमित्र कसे काम करतात?
→ सर्पमित्र हे साप पकडून सुरक्षित ठिकाणी सोडतात, साप मारू नका असा संदेश देतात आणि लोकांना सर्पदंश टाळण्यासाठी मार्गदर्शन करतात.
६. प्रथमोपचार पेटीत कोणते साहित्य असते?
- डेटॉल / अँटीसेप्टिक द्रावण
- कापूस व बँडेज
- अँटीसेप्टिक मलम
- डॉक्टरच्या सल्ल्याने घेतली जाणारी काही औषधे
- कात्री आणि चिमटा
- थर्मामीटर
७. मानवनिर्मित व नैसर्गिक आपत्ती निवारण्यासाठी उपाय:
✔ महापूर टाळण्यासाठी: झाडे लावावीत, जलव्यवस्थापन करावे.
✔ भूकंप टाळण्यासाठी: भूकंपरोधक बांधकाम करावे.
✔ वादळ टाळण्यासाठी: हवामान खात्याच्या सूचनांचे पालन करावे.
✔ वणवा टाळण्यासाठी: जंगलात आग न लावणे, धुम्रपान टाळणे.
✔ आग लागल्यास: अग्निशमन यंत्राचा वापर करावा, धूर भरल्यास जमिनीवर झुकून चालावे.
Leave a Reply