नैसर्गिक संसाधने – हवा, पाणी आणि जमीन
स्वाध्याय
१. रिकाम्या जागी योग्य शब्द भरा:
अ. ओझोन वायूचा थर सूर्यापासून पृथ्वीवर येणारी अतिनील किरणे शोषून घेतो.
आ. पृथ्वीवर गोड्या पाण्याचा एकूण २.७% साठा उपलब्ध आहे.
इ. मृदेमध्ये जैविक व अजैविक घटकांचे अस्तित्व असते.
२. असे का म्हणतात?
अ. ओझोन थर पृथ्वीचे संरक्षक कवच आहे.
→ ओझोन थर सूर्याच्या अतिनील किरणांना थांबवतो, त्यामुळे पृथ्वीवरील सजीवांचे रक्षण होते.
आ. पाणी हे जीवन आहे.
→ सजीवांना जिवंत राहण्यासाठी पाणी आवश्यक आहे, त्यामुळेच पाण्याला “जीवन” असे म्हणतात.
इ. समुद्राचे पाणी पिण्यायोग्य नसले तरी उपयुक्त आहे.
→ समुद्राच्या पाण्यातील मीठ वेगळे करून गोडे पाणी तयार करता येते आणि समुद्रातून मासेमारी व व्यापार होतो.
३. काय होईल ते सांगा:
अ. मृदेतील सूक्ष्मजीव नष्ट झाले.
→ मृदेची सुपीकता कमी होईल आणि झाडे नीट वाढू शकणार नाहीत.
आ. तुमच्या परिसरात वाहने व कारखान्यांची संख्या वाढली.
→ हवेतील प्रदूषण वाढेल आणि आरोग्यावर वाईट परिणाम होईल.
इ. पिण्याच्या पाण्याचा संपूर्ण साठा संपला.
→ सजीव जिवंत राहू शकणार नाहीत आणि पृथ्वीवरील जीवन धोक्यात येईल.
४. सांगा मी कोणाशी जोडी लावू?
| अ गट | ब गट |
|---|---|
| कार्बन डायऑक्साइड | वनस्पती व अन्ननिर्मिती |
| ऑक्सिजन | ज्वलन |
| बाष्प | पाऊस |
| सूक्ष्मजीव | मृदेची निर्मिती |
५. नावे लिहा:
अ. जीवावरणाचे भाग: हवा, पाणी, जमीन, सजीव.
आ. मृदेचे जैविक घटक: सूक्ष्मजीव, गवत, झाडांच्या मुळ्या, प्राण्यांचे अवशेष.
इ. जीवाश्म इंधन: कोळसा, खनिज तेल, नैसर्गिक वायू.
ई. हवेतील निष्क्रिय वायू: निऑन, झेनॉन, क्रिप्टॉन, हेलियम, अरगॉन.
उ. ओझोनच्या थरास घातक असणारे वायू: क्लोरोफ्लुरोकार्बन (CFC), कार्बन टेट्राक्लोराईड.
६. खालील विधाने चूक की बरोबर ते सांगा:
अ. जमीन आणि मृदा ही एकच असते. → चूक
आ. जमिनीखाली असणाऱ्या पाण्याच्या साठ्याला भूजल म्हणतात. → बरोबर
इ. मृदेचा २५ सेमी जाडीचा थर तयार होण्यास सुमारे १००० वर्षे लागतात. → बरोबर
ई. रेडॉनचा वापर जाहिरातींसाठीच्या दिव्यांत करतात. → चूक
७. खालील प्रश्नांची उत्तरे तुमच्या शब्दांत लिहा:
अ. मृदेची निर्मिती कशी होते हे आकृती काढून स्पष्ट करा.
→ मृदा खडकांच्या अपक्षयामुळे तयार होते. उष्णता, थंडी, वारा आणि पाऊस यामुळे खडक तुकड्यात विभागले जातात. झाडांची मुळे, कृमी-कीटक आणि सूक्ष्मजीव मृदा तयार होण्यास मदत करतात.
आ. पृथ्वीवर सुमारे ७१% भूभाग पाण्याने व्यापलेला असून देखील पाण्याची कमतरता का भासते?
→ कारण ९७% पाणी खारट आहे, उर्वरित ३% पाण्याचा काही भाग बर्फाच्या स्वरूपात आहे आणि फक्त १% पाणीच पिण्यासाठी उपलब्ध आहे.
इ. हवेतील विविध घटक कोणते? त्यांचे उपयोग लिहा.
| वायू | उपयोग |
|---|---|
| नायट्रोजन | प्रथिने निर्मितीसाठी उपयुक्त |
| ऑक्सिजन | श्वसनासाठी आवश्यक |
| कार्बन डायऑक्साइड | वनस्पतींना अन्ननिर्मितीसाठी मदत करते |
| अरगॉन | विजेच्या बल्बमध्ये वापरतात |
| हेलियम | हवाई फुगे आणि स्पेसशिपमध्ये वापरतात |
| निऑन | जाहिरातींच्या दिव्यांमध्ये वापरतात |
ई. हवा, पाणी, जमीन ही बहुमोल नैसर्गिक संसाधने का आहेत?
→ कारण ही संसाधने सजीवांच्या जीवनासाठी आवश्यक आहेत. हवा श्वसनासाठी, पाणी जीवनासाठी आणि जमीन अन्न उत्पादनासाठी उपयोगी आहे.
Leave a Reply