गती व गतीचे प्रकार
१. गती म्हणजे काय?
गती म्हणजे एखादी वस्तू जर सतत आपले स्थान बदलत असेल, तर ती गतिमान आहे असे म्हणतात.
उदाहरणे –
- सायकल चालवणारा मुलगा.
- उडणारे पक्षी.
- वाहणारे पाणी.
जर एखादी वस्तू एका ठिकाणी स्थिर असेल, तर ती गतिहीन आहे.
उदाहरणे –
- बसथांब्यावर थांबलेली बस.
- खोलीत ठेवलेली टेबल किंवा खुर्ची.
२. गतीचे प्रकार
(अ) रेषीय गती (Linear Motion)
- जर वस्तू एका सरळ रेषेत पुढे सरकत असेल, तर त्या गतीला रेषीय गती म्हणतात.
- उदाहरणे:
- रेल्वे सरळ जात असते.
- सरळ रस्त्यावरून जाणारी गाडी.
रेषीय गतीचे उपप्रकार:
- रेषीय एकसमान गती (Uniform Linear Motion)
- जेव्हा वस्तू समान वेगाने सरळ रेषेत चालते.
- उदाहरण: चालणारे सैनिक, सरळ जात असलेली रेल्वे.
- रेषीय असमान गती (Non-Uniform Linear Motion)
- जेव्हा वस्तूचा वेग सतत बदलत असतो.
- उदाहरण: सायकल वेग वाढवून किंवा कमी करून चालवणे.
(ब) नैकरेषीय गती (Non-Linear Motion)
- जर वस्तू एका सरळ रेषेत न जाता वेगवेगळ्या दिशांमध्ये फिरत असेल, तर त्या गतीला नैकरेषीय गती म्हणतात.
- उदाहरणे:
- वारा वेगवेगळ्या दिशांनी वाहतो.
- मैदानात फिरणारे फुलपाखरू.
नैकरेषीय गतीचे उपप्रकार:
1. आंदोलित गती (Oscillatory Motion)
- जर वस्तू एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी हेलकावे खात असेल, तर ती आंदोलित गती आहे.
- उदाहरणे:
- झोपाळ्यावर बसलेली मुलं.
- घड्याळाचा लंबक पुढे-मागे हलतो.
2. वर्तुळाकार गती (Circular Motion)
- जर वस्तू एका वर्तुळात फिरत असेल, तर ती वर्तुळाकार गती आहे.
- उदाहरणे:
- गोल फिरणारा पंखा.
- साखळी झोपाळा (Merry-Go-Round).
3. नियतकालिक गती (Periodic Motion)
- जर वस्तू ठराविक वेळेनंतर पुन्हा त्याच स्थितीत येत असेल, तर ती नियतकालिक गती आहे.
- उदाहरणे:
- घड्याळाचा सेकंद काटा 60 सेकंदांनी फेरी पूर्ण करतो.
- समुद्राच्या लाटा सतत येतात आणि जातात.
4. यादृच्छिक गती (Random Motion)
- जर वस्तूची दिशा आणि वेग निश्चित नसेल, तर ती यादृच्छिक गती आहे.
- उदाहरणे:
- मैदानावर खेळणारे मुलं.
- फुलपाखरू एका फुलावरून दुसऱ्यावर जाते.
३. गती मोजण्याचा मार्ग – ‘चाल’
- चाल (Speed) म्हणजे वस्तू एका ठराविक वेळेत किती अंतर पार करते.
- चाल = पार केलेले अंतर ÷ लागलेला वेळ
- एकक:
- अंतर = किलोमीटर (km) किंवा मीटर (m)
- वेळ = तास (hr) किंवा सेकंद (s)
- चाल = किलोमीटर प्रति तास (km/hr) किंवा मीटर प्रति सेकंद (m/s)
उदाहरण:
- जर एक बस 200 किमी अंतर 5 तासांत पार करत असेल, तर तिची चाल –चाल = 200 ÷ 5 = 40 km/hr
४. गती आणि स्थिरता यामधील तुलना
गती | स्थिरता |
---|---|
वस्तूचे स्थान बदलते | वस्तूचे स्थान बदलत नाही |
सायकल चालवणे, पक्षी उडणे | खुर्ची, झाड, इमारत |
गतीचे प्रकार असतात (रेषीय, वर्तुळाकार इ.) | स्थिर वस्तू गतिहीन असते |
Leave a Reply