सामान्य विज्ञान Notes Chapter 5 Class 6 Samanya Vigyan Maharashtra Board Marathi Medium

पदार्थ सभोवतालचे – अवस्था आणि गुणधर्म

१. पदार्थाच्या तीन अवस्था:

1. स्थायू (घन) – लोखंड, साखर, बर्फ
2. द्रव (तरल) – पाणी, तेल, दूध
3. वायू – हवा, वाफ, ऑक्सिजन

२. अवस्थांतर म्हणजे काय?

• पदार्थाला उष्णता दिल्यास किंवा थंड केल्यास त्याच्या अवस्थेत बदल होतो.
• उदाहरण:
  • मेण गरम केल्यावर ते वितळते (स्थायू → द्रव).
  • पाणी उकळल्यावर वाफ होते (द्रव → वायू).
  • वाफ थंड केल्यावर पुन्हा पाणी होते (वायू → द्रव).
  • पाणी फ्रीजमध्ये ठेवल्यावर बर्फ बनतो (द्रव → स्थायू).

३. तापमान आणि तापमापी

• तापमान मोजण्यासाठी तापमापी वापरतात.
• उकळते पाणी – १००°C
• गोठणारे पाणी – ०°C
• शरीराचे तापमान – ३७°C
• फ्रीजमधील तापमान – ५°C पेक्षा कमी

४. उत्कलन आणि संघनन

• उत्कलन: द्रवाचे वायूत रूपांतर (उकळते पाणी वाफ होते).
• संघनन: वायूचे द्रवात रूपांतर (वाफ थंड झाली की पाणी होते).

५. गोठण आणि विलयन

• गोठण: द्रव थंड केल्यावर स्थायूत बदलतो (पाणी बर्फ बनते).
• विलयन: स्थायू पदार्थ द्रवात मिसळतो (साखर पाण्यात विरघळते).

पदार्थांचे गुणधर्म

१. पदार्थ ओळखण्यासाठी काही गुणधर्म:

1. ठिसूळपणा: काही पदार्थ सहज तुटतात (काच, खडू).
2. कठीणपणा: काही पदार्थ कठीण असतात (लोह, स्टील).
3. प्रवाहिता: काही पदार्थ वाहतात (पाणी, मध).
4. विद्राव्यता: काही पदार्थ द्रवात विरघळतात (मीठ पाण्यात विरघळते).
5. पारदर्शकता: काही पदार्थ आरपार दिसतात (काच, स्वच्छ पाणी).

धातू आणि त्यांच्या गुणधर्म

१. धातू म्हणजे काय?

• तांबे, सोने, लोखंड, अ‍ॅल्युमिनिअम यांना धातू म्हणतात.
• धातू जमिनीतून खनिज स्वरूपात मिळतात.

२. धातूंचे गुणधर्म:

1. वर्धनीयता: धातूंचे पत्रे बनवता येतात (लोखंडाचे पत्रे).
2. तन्यता: धातूंच्या ताराही बनवता येतात (तांब्याची वायर).
3. विद्युतवाहकता: धातू वीज वाहतात (तांब्याच्या तारा).
4. उष्णतावाहकता: धातू उष्णता वाहतात (अ‍ॅल्युमिनिअमची भांडी).
5. नादमयता: धातूंमध्ये खणखणीत आवाज असतो (घंटा, झंज).

दैनंदिन जीवनातील उपयोग

1. पाणी उकळून निर्जंतुकीकरण करता येते.
2. फ्रीजमध्ये पदार्थ गोठवून जास्त काळ टिकवता येतात.
3. बर्फाचा उपयोग थंड पेये, औषधे, इजा झाल्यावर शेक देण्यासाठी करतात.
4. धातूंचा उपयोग भांडी, औषधे, वाहने आणि उपकरणे बनवण्यासाठी होतो.